Sapara Monastery — Attraction in Samtskhe-Javakheti

"Сафари" в переводе с грузинского означает "укрытие" или "убежище". Это название говорит о том, что оно появилось гораздо раньше монастыря. Считается, что монастырь существовал как минимум с 11 века, хотя по другой версии его основали в 13 веке. В начале 20 века в монастыре Сапара из двенадцати церквей сохранялось одиннадцать, хотя некоторые были частично разрушены. Сейчас согласно буклету, даваемому посетителям монастыря, в нем девять церквей. Я с некоторым трудом нашел все девять. Первый храм монастыря церковь Успения Пресвятой Богородицы была построена в 10 веке. Он сохранился и выглядит как простая однонефная с полукруглым сводом зальная церковь с двускатной кровлей из каменных плит. В 14 веке церковь Успения Пресвятой Богородицы была отремонтирована и полностью расписана. Еще в 1905 году в церкви сохранялись эти росписи, но к настоящему времени сохранилась только одна на южной стене. На ней изображены сыновья мтавара Самцхе Бека I Джакели Саргис II, Кваркваре и Шалва Джакели. В 13 веке монастырь Сапара стал владением рода Джакели. Предположительно в 1266 году мтавари Самцхе-Саатабаго стал Саргис I Джакели и оставался им до 1285 года. После Саргиса I мтавари Самцхе-Саатабаго стал его сын Бека I Джакели (1285-1308). Он в конце 13 либо в начале 14 века построил церковь святого Саввы Освященного, которая сейчас является главным и всегда была самым большим храмом. Храм назван в честь небесного покровителя Саргиса, который в монашестве принял имя Саба (Савва). С западной стороны к церкви примыкает открытый трехарочный притвор-галерея, который иногда называют еще портиком. Он очень обильно декорирован. Главной ценностью церкви святого Саввы Освященного являются росписи. Церковь была расписана несколько позже постройки и фрески датируются 14 веком. В дальнейшем росписи подновлялись, поэтому там есть и более поздние вставки. Южнее церкви Успения Пресвятой Богородицы находится очень маленькая церковь Святого Георгия. Считается, что она была построена в 15-16 веке. Она настолько маленькая, что собственно не сразу и понятно, что это церковь, а не какой-то маленький сарайчик для хранения мелкой хозяйственной утвари. Монастырь занимает узкую полосу на склоне и здания расположены на разных уровнях слева и справа от дороги, идущей горизонтально по склону (Сапара находится не на вершине). В месте нахождения главного храма расположена площадка, где как бы собрались скопом несколько церковных построек, причем складывается впечатление, что они жмутся друг к другу, пытаясь подальше отойти от края ущелья. Похоже просто "лепили" одну постройку к другой, причем даже о параллельности стен не заботились. Одна постройка стоит под углом, как бы наискось по отношению к другой, причем и к ней не примыкает, и проход между ними меньше двух метров. Напротив этого скопища церквей и церквушек через дорожку на скальном уступе находится колокольня, построенная в конце 13 или начале 14 века. Прежде ее первый ярус колокольни занимала маленькая церковь святой Марины. Монастырь Сапара был одновременно и резиденцией атабага Самцхе-Саатабаго. Выше монастырских построек по склону почти на вершине горы находятся остатки крепостных сооружений постройки 13-14 века. Хорошо сохранились три башни. Частично сохранилась невысокая каменная стена. Остались еще развалины дворца Джакели постройки 13-14 века, которые находятся у дороги, ведущей от входа к церквям. После захвата Самцхе Османской империей в конце 16 - начале 17 века монастырь Сапара пришёл в запустение и в таком состоянии находился как минимум до Русско-турецкой войны 1828-1829 года. Вроде бы только в 1850-х годах начинается возрождение монастыря Сапара. Когда монастырь был возобновлен, он первоначально был грузинским. Однако в 1893 году из монастыря отпустили грузинских служителей, а монастырь передали русской братии. Известно, что в 1891-1893 году монастырь Сапара был отремонтирован, но похоже, что достаточно варварским способом. Была уничтожена или повреждена часть фресок в церкви святого Саввы и, вероятно, уничтожены почти все фрески в церкви Успения...

საფარის მონასტერი — შუა საუკუნეების ქართული მონასტერი. სამცხის მფლობელ ჯაყელთა ერთ-ერთი რეზიდენცია. დაარსებულია არა უგვიანეს X საუკუნისა. მდებარეობს ახალციხის მუნიციპალიტეტის სოფელ ღრელთან. XIII საუკუნის მიწურულს საფარისათვის ახალი ეპოქა იწყება. 30-იანი წლებიდან საქართველოს მონღოლები შემოესივნენ. სამცხე ამ დროს უკვე გამოყოფილია საქართველოს სახელმწიფოსაგან, რომლის მმართველი - ჯაყელები უკვე მონღოლთა ცენტრალურ ხელისუფლებას ემორჩილებიან, თუმცა მაინც ატარებენ ქართულ საკარისკაცო წოდებებს. სწორედ ამ პერიოდში XIII-XIV საუკუნეებში ჯაყელებმა გადააქციეს საფარა თავის რეზიდენციად და საგვარეულო საძვალედ. XVI-XVII საუკუნეთა მიჯნაზე, სამცხეში თურქების დამკვიდრების შემდეგ, საფარა დაცარიელდა. ისევე, როგორც მესხეთის სხვა ეკლესია-მონასტრებიდან, საფარადანაც გახიზნეს ხატები და სხვა განძეულობა. მონასტრის უმთავრესი ხატი - წმ. საბასი - იმერეთში, სოფელ ჩხარის ეკლესიაში დაუსვენებიათ. განძის ნაწილი ქართლში სოფელ არდეთში მოხვდა. მეფე თეიმურაზ I-ის 1630 წლის ერთ-ერთი სიგელი ადასტურებს, რომ საფარის წინამძღვარი არსენ ავალიშვილი იმ ხანებში გამოუძევებიათ საფარიდან. „უღმრთოთა მაჰმადიანთა მიერ მონასტერი ყოვლად დიდებული მოოხრებულიყო, პატიოსანი ხატი წასუენებულიყო, მამულნი სოფელნი, დაბანი წახდომილყუნეს. ხოლო ვინც დარჩა მონასტრის ყმათაგანი, მოვაგროეთ და დავასახლეთ სანახებსა ქართლისასა არადეთისა ბოლოს, სადაც ადრევე გამოხიზნულნი მესხნი ცხოვრობდნენ.“ XVIII საუკუნის პირველ ნახევარში, ვახუშტის ცნობით, საფარას მონასტერი "შვენივრად დიდშენი, გუმბათიანი, შემკული ყოვლითა საეკლესიოთა და წმინდანთა ნაწილებითა", ერთი მღვდელის ამარა იყო დარჩენილი. საფარელი მღვდელი გიორგი ზედათმოგვის 1773 წლის წარწერაში იხსენიება. მონასტერს ვიწრო ზოლი უჭირავს მთის კალთაზე. შენობები განლაგებულია, შესასვლელიდან მთავარი ეკლესიისაკენ მიმავალი გზის მარცხნივ და მარჯვნივ სხვადასხვა დონეზე. საფარის მონასტერი - ოდესღაც სამცხის ათაბაგთა სამყოფელი - თავის დროზე ნამდვილ ციხესიმაგრეს წარმოადგენდა. მონასტრის თავზე, დასავლეთით, დღესაც დგას ძველი ციხის ნანგრევები. ციხიდან დიდი გალავანი იწყება: ჩრდილოეთითა და დასავლის მხრივ გალავნის ნაშთი ეხლაც გარკვევით ჩანს. დასავლეთით, მთაზე, იგი ტყეში იკარგება, ჩრდილოეთით კი ციცაბო კალთას ჩამოყვება და მონასტრის შესასვლელის კლდოვან ხევში თავქვე ეშვება. ახალციხიდან მიმავალი გზა სწორედ აქ ჩერდება. კლდის პირას გალავნის ჭიშკართან წმ. სტეფანეს სახელობის მცირე ერთნავიანი სამლოცველოა. იქვე XIX საუკუნეში რუსი ბერების მიერ აშენებული ორსართულიანი შენობა იდგა რომელიც ხანძრისგან განადგურდა. მთავარი ეკლესიად გზად მარჯვნივ კლდეზე მიბჯენილი, ქვაყორით ნაშენი, კამაროვანი სადგომები გვხვდება. მოშორებით კი თლილი ქვით ნაშენი სასახლის ნანგრევებია შემორჩენილი. სასახლე ზურგით კლდეს ებჯინება ხოლო აღმოსავლეთ მხარეს რამდენიმე სარკმელი იყურება. მოშორებით გზიდან 2-3 მეტრში სამრეკლოა აღმართული, რომელსაც ჩრდილოეთიდან იოანე ნათლისმცემლის სამლოცველო აკრავს. მარცხნივ სადაც წინ წაჩრილი კლდის კონცხი ფართო ბაქანს ქმნის დგას წმ. საბას გუმბათოვანი ტაძარი. სამხრეთით წმინდა საბას ტაძარს მიძინების ტაძარი ებჯინება, რომელიც ყველაზე ძველი შენობაა მონასტერში. იმ კუთხეში, რომელიც წმ. საბას სამხრეთით კედელსა და მიძინების ტაძრის აღმოსავლეთის კედელს შუა ჩნდება - წმ. დიმიტრის სახელობის სამლოცველოა. სამხრეთითვე ოდნავ მოშორებით დგას წმ. გიორგის სამლოცველო. ჩრდილო-დასავლეთით 4 მეტრში, ციცაბო კლდის პირას იოანე ოქროპირის...

SAPARA MONASTERY Sapara Monastery dates back to the 10th c-14th c and consists several structures: St. Saba church, bell tower, small chapels, fortress wall, Holly Mother’s church. At the end of the 13th century Sapara became a residence of the Jakeli family. Sargis Jakeli, took monastic orders and changed his name to Saba. His son Beka built St Saba's Church - one of the most architecturally important church of its time. It was named after the saint whose name his father had adopted; there are valuable 14th c frescoes inside.

From the end of the 16th century until the beginning of the 17th century the Sapara Monastery became empty due to the expansion of Turkish policy into Samtskhe and during this process the monastery's icons and other treasures were taken to more protected areas of Georgia.

If you are on the way to Vardzia from Akhaltsikhe, take time and turn to the narrow mountain path towards the woods approximately 9 km and visit this beautiful Georgian Orthodox monastery nested on the slopes...