Shivpattan Fort Kharda — Attraction in Maharashtra

खर्डा किल्ला (Kharda Fort), ज्याला "शिवपट्टण" किंवा "भुईकोट किल्ला" म्हणूनही ओळखले जाते, महाराष्ट्रातील अहमदनगर जिल्ह्यातील जामखेड तालुक्याच्या खर्डा गावाजवळ वसलेले एक ऐतिहासिक किल्ला आहे.

इतिहास आणि महत्व

निर्माण: हा किल्ला सुलतानराव निंबाळकर यांनी 1743–1745 मध्ये बांधला होता .

रणभूमी: 11 मार्च 1795 रोजी येथे मराठा सत्ताधारी आणि निजाम शाही यांच्या दरम्यान 'खर्डा युद्ध' झाले, ज्यात मराठ्यांनी निर्णायक विजय मिळवला. हा मराठ्यांचा शेवटचा महत्त्वाचा विजय मानला जातो .

परिणाम: निजामने किल्ला सुटायला भाग पाडला, भूभाग हस्तांतरित केला आणि डौलताबाद किल्लाही पर्शवाकडे दिला .

स्थापत्य आणि वास्तुकला

रचना: चौकोनी आकाराचा, सुमारे 3 एकर व्यापणारा. चार मुख्य आणि दोन दुय्यम बुरुज, आणि प्रवेशद्वारासमोर अतिरिक्त संरक्षणात्मक रचना आहेत .

प्रवेशद्वार व शिलालेख: इथल्या प्रवेशद्वारावर एक पारशीश शिलालेख आणि जवळच मराठी भाषेत ही माहिती आहे, जी रचनेच्या काळाशी संबंधित आहे .

अंतर्गत संरचना:

एक बारव (वाटर बॅरव) आणि मशिद (मस्जिद) ज्या आजही उरलेल्या आहेत .

खोल विहीर – कटस्टोनने बनवलेली आणि आजही अस्तित्वात आहे .

अतिरिक्त रचना: अवशेष, भूमिगत जिम (उद्गारसाठी), सुलतानजी निंबाळकर यांची समाधी, बर्‍याच मंदिरं आणि पिर (संताचा ठाणे) परिसरात आहेत .

सांस्कृतिक आणि समकालीन महत्व

उत्सव व धार्मिक स्थळे:

गावात 12 ज्योतिर्लिंग आहेत, विशेषतः श्रावण महिन्यात भाविकांची मोठी गर्दी भासते .

महाशिवरात्र (महादेव) आणि चैत्रात होणाऱ्या कान्होबा उत्सवाला खूप मोठा प्रतिसाद मिळतो (प्रत्येक ठिकाणी सहा ते दहा हजारांची संख्या) .

संरक्षण प्रयत्न:

2009–10 मध्ये संस्कृती मंत्रालयावतीने किल्ल्याच्या दुरुस्तीकरिता निधी मंजूर झाला, त्यानंतर मर्यादित कामे झाली. 2021 मध्ये ₹86 लाखांचा निधी विकासासाठी मंजूर करण्यात आला, परंतु काम अजून स्लॉव आहेत .

2021 मध्ये इमारतीवर 74 मीटरचा भगवा स्वराज्य ध्वज उभारण्याची योजना घेण्यात आली, जिला जागतिक पातळीवर महत्त्व दिलं जातं .

पुरातत्व विभागाचा २०२२ सालापासून या किल्ल्याच्या सर्व्हेक्षण आणि संरक्षणासाठी ₹२० कोटींचा प्रकल्प सुरू आहे .

महत्वपूर्ण पुरातात्त्विक पुरावे:

किल्ल्यात उत्खननामध्ये सुमारे २५० तोफगोळ्या सापडल्या, ज्यामुळे इतिहासाचा मान और वाढला आहे .

पर्यटन आणि भेटीचा अनुभव

सुलभता: किल्ला सोप्या आणि थेट मार्गाने सहज उपलब्ध असून, ट्रेकची आवश्यकता नाही .

दर्शन: एक तासात संपूर्ण किल्ल्याचे दर्शन घेता येते. मुख्य आकर्षण म्हणजे मशिद, बारव, रक्षक पथ, बंदुकीचे अवशेष, वॉच टॉवर्स आणि गोपनद्वार .

पर्यटनाचा विकास: स्थानिक पापडी शेव व खार्‍या स्नॅक्स लोकप्रिय आहेत. बस स्थानक आणि पर्यटन माहिती पोर्टल्स सुधारण्याची गरज आहे .

सारांश तालिका

मुद्दा माहिती

स्थान खर्डा, जामखेड तालुका, अहमदनगर जिल्हा निर्मिती 1743–45 मध्ये सुलतानराव निंबाळकर ऐतिहासिक घटना 1795 मधील खर्डा युद्ध – मराठ्यांचा विजय मुख्य रचना चौकोनी किल्ला, बारव, मशिद, बंदुका, प्रवेशद्वार, समाधी धार्मिक ठिकाणे 12 ज्योतिर्लिंग, महाशिवरात्र, कान्होबा उत्सव संरक्षण कामे निधी मंजूर, संरक्षण सर्वे चालू, ध्वज योजना भविष्यातील दृष्टिकोण पर्यटन विकास, संग्रहालय निर्मिती, सुव्यवस्थित भेट

तुमची पुढील इच्छा काय आहे?

या किल्ल्याकडे तेव्हा पोहोचण्यासाठी मार्गदर्शन हवं का?

इतिहासात या किल्ल्याचा पात्रता कशी आहे हे व्याख्यानातून?

पर्यटन दृष्टीने आणखी ठिकाणांची जोड द्यायची का?

कृपया सांगा—मला तुमची पुढील योजना नियोजित...

खर्डा (शिवपट्टण)हे एक ऐतिहासिक वारसा लाभलेले एक ऐतिहासिक शहर बालाघाटच्या डोंगर रांगेत वसलेले शहर पण त्या काळातील अतिशय वैभवशाली आणि रणनीती च्या दृष्टीने महत्त्वाचे शहर.खर्डा शहर अहमदनगर च्या दक्षिणेला 100 km जामखेड तालुक्यातील महत्त्वाचे शहर आणि व्यापारी ठाणे आहे. खर्डा शहराची उभारणी सुलतान राजे निंबाळकर यांनी 17 व्या शतकात केल्याचे पुरावे आपणास सापडतात.गावामध्ये पुरातन गढी(राजवाडा)आहे.देखरेख अभावी तिची मोठ्या प्रमाणात पडझड झाली आहे.गावाच्या बाहेर दक्षिणेला एक भुईकोट प्रकारच्या बांधणीचा किल्ला आहे. गावच्या 2 ते 8 km च्या अंतरावर जागृत बारा जोतिर्लिंग आहेत.खर्डा शहर ही एक मोठी व्यापार पेठ असून येथील सोन्याची बाजारपेठ प्रसिद्ध आहे. 11 मार्च 1795 ला याच शौर्य भूमी मध्ये मराठ्यांच्या संयुक्त फौजांनी निजामाच्या बलाढ्य सैन्य शक्तीचा पराभव केला.सवाई माधवराव पेशवे यांच्या नेतृत्वाखाली झालेला हा दैदीप्यमान विजय इतिहासामध्ये सुवर्ण अक्षरात लिहून ठेवला. येथील युद्धामध्ये मराठ्यांच्या बाजूने 80 हजार सैन्य होते तर निजामाचे 1लाख 30 हजार सैन्य रण भूमीमध्ये होते.या रणसंग्राममध्ये जवळपास 4 हजार सैनिक मारले गेले.गावच्या पंचक्रोशी मध्ये त्यांच्या समरणार्थ घडवलेल्या वीरगळ आपल्याला पाहायला मिळतात.एवढा मोठा विजय मराठ्यांच्या या नंतर झाला नाही म्हणूनच या युद्धाला मराठ्यांच्या संयुक्त फौजांचा शेवटचा विजय असे संबोधले गेले. शिवप्रतिष्ठान हिंदुस्थान, जामखेड च्या प्रयत्नाने येथील युद्ध भूमीवर ध्वज रोहन करून एक तोफेची प्रतिकृती लोकवर्गणीतून बसवण्या आली.आपल्या पूर्वजांनी आठवण प्रत्येकाला व्हावी.जुलमी निजामाला मराठयानी शिकवलेला धडा प्रत्येक व्यक्तीने लक्षात घ्यावा हीच या मागची भावना.शिवप्रतिष्ठान हिंदुस्थान च्या माध्यमातून किल्ला सुशोभीकरण करून तोफेची प्रतिकृती व ध्वजारोहण करण्यात आले. मराठा सत्तेचा प्रभाव दक्षिणेत वाढविण्याचे नाना फडणवीसांनी ठरवल्यानंतर पेशवा दौलतराव शिंदे, तुकोजी होळकर आणि दुसरा रघुजी भोसले यांच्या संयुक्त फौजांनी हैदराबादच्या निजामावर आक्रमक केले व हीच लढाई खर्डा येथे झाली. निजामाच्या फौजांनी खर्डा किल्लाचा आश्रय घेतला. १२ मार्चपासून २७ मार्चपर्यंत तहाच्या वाटाघाटी किल्ल्यात चालू होत्या. त्या अवधीत निजामाचे हाल चालले होते. शेवटी अन्न व पाण्यावाचून सैन्यांचे भयंकर हाल होत आहेत. हे पाहून २७ मार्चला निजामाच्या सरदार मुशीरुल्मुलक आपण होऊन मराठ्यांच्या स्वाधीन झाला. पुढे निजाम-मराठ्यांत तह होऊन त्यात नवे साडेचौतीस लक्षच मुलूख मराठ्यांना देण्यात आला. त्यामुळे दौलताबादचा किल्ला व त्या भोवतालचा प्रदेश पेशव्यांना, तर व-हाडचा प्रदेश महसुलासहीत नागपूरच्या भोसल्यांना देण्यात आला. पाच कोटी रुपये थकलेल्या चौथाई व युद्ध खंडणीपोटी...

A historical fort at Kharda is a tourist attraction. On bhum ahamadanagar road, It commemorates the Battle of Kharda fought between the Maratha Confederacy under the Peshwa of Pune and the Nizam of Hyderabad, in 1795. The Maratha Confederacy, along with Rajput (khada rajputs) won the war of Kharda. Hindu Rajput khada are warriors from the region in and around Rajasthan. As Maratha Kingdom was spread from Deccan to Oudh and from Rajasthan to Odisha. Rajput khadas supported the war against Nizam of Hyderbad. Major role played by Bayas Rajput (Formerly Known as Bhaisade)Gaur and Goud...