Great Mosque of Zavareh. — Attraction in دهستان ریگستان

An inscription in the entrance stucco dates this Seljuk-era mosque to 1135-1136, making it the first known dated mosque constructed according to a four-portico (iwan) plan in the post-Islamic Iran.

Centrally located in the pre-Islamic city of Zavareh, this mosque is the earliest dated example of a four-iwan plan scheme. Contrary to most Seljuk mosques, the inscription containing the date and the patronage for the building is located on the courtyard façade. Although this information is not completely preserved, a date of 1135 (530 A.H.) can be established for this building. The patron of the mosque is identified as Abu Taher Hosein bin Ghali bin Ahmad. In another inscription on the eastern side of the south iwan, the date of the mihrab is...

کتیبهای که تاریخ ساختمان مسجد جامع زواره را به دست می‌دهد، بر خلاف معمول در قسمت بالای نمای رو به صحن قرار گرفته‌است. این کتیبه که به خطّ کوفی بسیار ساده نوشته شده و با آجر تراشیده ساخته شده‌است، با کتیبه‌های قرون پنجم و ششم موجود در بسیاری از بناهایاصفهان و اطراف آن شباهت کامل دارد.[۴] پس از بسم الله آیة ۱۸ از سورة ۹ خوانده می‌شود و سپس متن تاریخی آغاز شده که متأسفانه از غالب کلمات جز قطعات ناقصی بر جای نمانده‌است. به همین سبب قرائت آن بسیار مشکل است و تنها می‌توان کلمات زیر را در آن بازیافت:

أمر ببناء… الفقیر الی رحمه الله… احمد… ثلثین و خمس مائه.[۲]

کتیبه‌ای که در قسمت گردن گنبد شبستان محراب را دور می‌زند، از گچ ساخته شده؛ حروف آن که به خطّ کوفی مزیّن به گل‌ها و برگ‌هاست، بر زمینه‌ای از نقوش اسلیمیبسیار چشمگیر حک شده‌است. این بخش از تزیینات به شدّت صدمه دیده و ضایع شده‌است. از آنچه باقی مانده می‌توان دریافت که کتیبه شامل آیات ۱۸۷ و ۱۸۸ از سورة ۳ بوده و پس از آن متن تاریخی کتیبه آمده که ظاهراً حاوی تاریخ بوده‌است، ولی با وضع موجود چیزی از آن کشف نمی‌شود.[۲]

محراب که در وضعیّتی عالی حفظ شده، حاوی کتیبه‌ای است به خطّ کوفی به همراه دو کتیبة دیگر به خطّ نسخ. قسمت بالای کتیبة خارجی شامل آیة ۵۲ از سوره ۷ است. یکی از دو کتیبه‌ای که به خطّ نسخ است، همان آیه‌ای که در کتیبة صحن آمده یعنی آیة ۱۸ از سوره ۹ را تکرار کرده‌است و کتیبة سوّم آیات ۱۸۷ و ۱۸۸ از سورهٔ ۳ یعنی همان آیاتی را که کتیبة نواری شکل گردن گنبد را آذین کرده‌اند،...

«زواره» مسجدى «چهار ايواني» از دورهٔ‌ سلاجقه دارد. کتيبه‌اى که تاريخ ساختمان مسجد را معلوم مى‌کند، برخلاف معمول، در قسمت فوقانى نماهاى اطراف صحن مسجد قرار دارد که از غالب کلمات آن، جز دسته يا نوک بعضى حروف و سرکش‌ها، چيز ديگرى نمايان نيست. تاريخ تقريبى ساخت مسجد در سال ۵۳۰ هجرى قمرى و بانى آن احتمالاً «ابوطاهر حسين» يعنى همان کسى است که مسجد جمعهٔ‌ اردستان را بنا نهاده است. کتیبه ای در ایوان جنوبی به تاریخ 551 است. کتیبه دیگری در دور تا دور بالای نماهای اطراف صحن وجود دارد که آسیب زیادی دیده است و تاریخ آن به درستی خوانده نمی شود. در منابع، تاریخ این کتیبه 530 و 551 آمده است. بانی مسجد دقیقا مشخص نیست؛ و بعضی از صاحب نظران به علت تشابه مسجد جامع زواره با مسجد جامع اردستان و وجود کلمه "احمد" در کتیبه مسجد جامع زواره بانی هر دو را یک نفر، ابوطاهر حسین بن غالی بن احمد، دانسته اند. مسجد جامع زواره، قدیمی ترین مسجدی است که از ابتدا به صورت چهار ایوانی احداث شده است. مسجد کنونی را در جای مسجدی شبستانی ساخته اند که در زیرزمین و قسمت شمالی مسجد فعلی قرار داشته است. به نظر محققان، مسجد فعلی در قرن ششم هجری قمری، مستقلا و یا بر روی بقایای مسجدی شبستانی، احداث شده و بخش هایی از آن با گچ بری و آجرکاری آراسته شده است. استفاده از سفال های لعاب دار در شبستان ها و گچ بری های رنگین در ایوان ها از آثار دوره...