Slobodište

Memorijalni kompleks "Slobodište" je bio jedan od posećenijih spomenika iz NOB-a bivše Jugoslavije. Kroz ovaj memorijalni kompleks godišnje nekada je prolazilo oko 100.000 ljudi. Danas je to mesto koje povremeno obilaze turisti i koriste lokalni stanovnici za različite rekreativne aktivnosti na otvorenom.

Pre početka II svetskog rata, na mestu nekadašnjeg krusevačkog strelišta, započeta je gradnja Kaznenog zavoda koju je prekinula okupacija. Nedovršenu zgradu iskoristili su Nemci i pretvorili u logor za političke zatvorenike. Streljanja, kao čin odmazde od strane fašista, vršena su na bagdalskoj padini iza zgrade logora. Podaci kazuju da je na ovom stratištu ubijeno više od hiljadu ljudi. Logor je srušen 1949. godine, a na njegovom mestu izgrađen je spomen-park Slobodište na površini od 10 ha. Odluku o izgradnji spomeničkog kompleksa doneo je Sabor opštine Kruševac 1964. godine. Na predlog Dobrice Ćosića, prvoborca Rasinskog partizanskog odreda, pisca i akademika (kasnije predsednika Savezne republike Jugoslavije 1992-1993.god), spomenik je projektovao i realizovao arhitekta Bogdan Bogdanović (kasnije gradonačelnik Beograda 1982-1986.god).

Kompleks ima simboliku hrama - predvorje, ulaz, dvorana i svetilište, osnovni elementi reljefa su humke, a čitav prostor oblikovan je u lukovima i krugovima.

Kompozicija je organizovana tako da se u centralni deo parka ulazi iz Predvorja sa humkama, kroz kružnu Kapiju sunca. Staza zatim vodi pored Doline živih (dvorana – amfiteatar sa pozornicom) do Doline pošte (svetilište). Na humkama, kao i na bedemu iznad Doline pošte, nalaze se plamenici.

Suštinski element i povod izgradnje kompleksa predstavlja Stratište koje se nalazi uz bok amfiteatrima i obeleženo je spomen-pločom i krstom.

U luku sa Kapijom sunca, sa obe strane ulaza nalazi se po jedna humka. Na spomen ploči ispred prve humke, koja je na čistini, piše sledeće: “Rodoljubi, komunisti, mladi, devojke, žene, ljudi kruševačkog kraja streljani od nemačkih okupatora i nacionalnih izdajnika 1941-1944”. Ispred druge humke, malo uvučene ispod drveća, piše: “Rodoljubi narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije u borbi protiv nemačkih fašističkih okupatora i nacionalnih izdajnika i kontrarevolucije 1941-1945”.

U središtu amfiteatra Doline pošte smešteno je jato od 12 kamenih ptica koje streme ka nebu, a na ulazu je kružni kamen s natpisom „Pod ovim nebom, čoveče, uspravi se”.

“To mesto za nas nazvano Dolinom bez sumnje je svetilište ili, da ostanemo u antičkim merama, to je i proročište, orakulum Proroćište kazuje budućnost. Podseća jezovito na onu tajnu koju svi znaju i iznova hoće da je čuju. Život je neuništiv kazuje proročište.“ (arh.Bogdan Bogdanović)

Dolina živih sagrađena u obliku travnog amfiteatra, Dolina živih, prostorno zauzima najveći deo Slobodišta. U njegovom podnožju nalazi se polukružna scena ispod koje su ulaz-izlaz i prostorije za pripremu izvođača tokom trajanja manifestacije Svečanosti slobode.

Između dve doline, na bedemu druge, stoji stari vodenični kamen s natpisom „Hleb i sloboda, Isus u nama”.

Dom Slobodišta, kasnije pridodat objekat, nastao je 1978. godine kao rezultat saradnje autora spomenika sa arhitektom Svetislavom Živićem iz Kruševca. Izgrađen je od betona prekrivenog zemljom, stilski prateći postojeće elemente, u obliku polukružne humke.

Ostatak ukupne površine od 72 ha Memorijalnog kompleksa čini uređeni park Slobodište.