Phra Tamnak Kham Yat — Attraction in Ang Thong Province

“พระตำหนักคำหยาด” ที่ปลีกวิเวกของกษัตริย์ผู้ไม่พิสมัยในราชบัลลังก์

พระมหากษัตริย์ที่สละราชบัลลังก์มาปลีกวิเวกอยู่ที่นี่ ก็คือสมเด็จพระบรมราชาธิราช ที่ ๔ หรือเป็นที่รู้จักกันทั่วไปในพระนาม “พระเจ้าอุทุมพร” กษัตริย์พระองค์ที่ ๓๒ ของกรุงศรีอยุธยา พระเจ้าอุทุมพรเป็นราชโอรสในพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ

เมื่อตำแหน่งรัชทายาทว่างลง เนื่องจาก เจ้าฟ้ากุ้ง หรือ เจ้าฟ้าธรรมธิเบศ ราชโอรสองค์โตต้องพระราชอาญาถึงสิ้นพระชนม์ ขุนนางทูลขอให้ทรงสถาปนาเจ้าฟ้าอุทุมพรขึ้นเป็นรัชทายาทแทน แต่พระองค์กลับขอให้สถาปนาเจ้าฟ้าเอกทัศน์ขึ้นเป็นรัชทายาท แต่พระราชบิดาไม่ทรงยินยอมจึงมีพระราชโองการให้เจ้าฟ้าเอกทัศน์ออกผนวชและสถาปนาเจ้าฟ้าอุทุมพรขึ้นเป็นมหาอุปราช

ในปี พ.ศ.๒๓๐๑ พระเจ้าอยู่หัวประชวรหนักรับสั่งให้พระราชโอรสที่มีบทบาทสำคัญเข้าเฝ้า ตรัสมอบสมบัติให้เจ้าฟ้าอุทุมพรและให้คนอื่นๆถวายสัตย์ยอมเป็นข้าทูลละออง เจ้าฟ้าเอกทัศน์ทราบข่าวก็รีบลาผนวชกลับมาอยู่วังรอขึ้นครองราชย์แทน ด้วยถือว่าพระองค์เป็นพระราชโอรสที่อาวุโสที่สุด

เมื่อพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศสวรรคต ขุนนางก็อัญเชิญเจ้าฟ้าอุทุมพรขึ้นเถลิงถวัลย์ราชสมบัติตามพระบรมราชโองการ แต่เจ้าฟ้าเอกทัศน์กลับเสด็จขึ้นประทับบนพระที่นั่งสุริยาสน์อมรินทร์ ซึ่งเป็นที่ประทับของกษัตริย์ เจ้าฟ้าอุทุมพรเห็นว่าพระเชษฐาอยากครองราชย์เต็มที่ เลยสละราชสมบัติให้หลังจากครองราชย์ได้เพียง ๑๐ วัน แล้วเสด็จออกผนวชที่วัดประดู่

เจ้าฟ้าเอกทัศน์ขึ้นครองราชย์เป็น สมเด็จพระบรมราชาที่ ๓ หรือที่รู้จักกันทั่วไปในนาม พระเจ้าเอกทัศน์ กษัตริย์องค์สุดท้ายของกรุงศรีอยุธยาที่เสียเมืองแก่พม่าอย่างยับเยิน เจ้าฟ้าเอกทัศน์บริหารราชการแผ่นดินตามที่พระเจ้าอยู่หัวบรมโกศคาดไว้ไม่มีผิด ข้าราชการสอพลอได้ดิบได้ดี ขุนนางกลุ่มหนึ่งจึงไปเข้าเฝ้าเจ้าฟ้าอุทุมพรขอให้สึกออกมากอบกู้บ้านเมืองก่อนที่จะล่มสลาย

ในปี พ.ศ.๒๓๐๒ พระเจ้าอลองพญา กษัตริย์พม่า ยกทัพมาตีไทย ตีหัวเมืองได้ตลอดจนมาถึงกรุงศรีอยุธยา ขุนนางข้าราชการเห็นว่าพระเจ้าเอกทัศน์รักษาบ้านเมืองไว้ไม่ได้แน่ จึงทูลขอให้เจ้าฟ้าอุทุมพรลาผนวชมาช่วยรักษาพระนคร พระเจ้าเอกทัศน์ก็ยอม เพราะจนปัญญาไม่รู้ว่าจะสั่งสู้พม่าได้อย่างไร เจ้าฟ้าอุทุมพรจึงลาผนวชมาบัญชาการรบ พอดีพระเจ้าอลองพญาถูกปืนใหญ่ของตัวเองระเบิด ประชวรหนักจนต้องเลิกทัพกลับไป และสิ้นพระชนม์เมื่อออกไปพ้นด่านเมืองตาก

เมื่อเสร็จศึกพม่า พระเจ้าเอกทัศน์ก็แสดงความไม่ต้องการพระอนุชาอีก ค่ำวันหนึ่งเจ้าฟ้าอุทุมพรเข้าเฝ้าถวายข้อราชการตามปกติ พระเจ้าเอกทัศน์รับสั่งให้เข้าเฝ้าถึงในพระที่ แต่ทรงถอดดาบพาดไว้บนพระเพลา เจ้าฟ้าอุทุมพรก็รู้ความหมายว่าพระเชษฐาไม่ไว้วางพระทัย จึงเสด็จลงเรือพระที่นั่งไปทรงผนวชที่วัดโพธิ์ทองคำหยาด และไปประทับที่พระตำหนักคำหยาด ซึ่งพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศผู้เป็นพระราชบิดาสร้างไว้เป็นที่ประทับแรมเมื่อเสด็จประพาสเมืองอ่างทอง ราษฎรจึงพากันขนานพระนามพระองค์ว่า “ขุนหลวงหาวัด”

ในปี พ.ศ.๒๓๐๗ พระเจ้ามังระ พระโอรสของพระเจ้าอลองพญา ส่งเนเมียวสีหบดีเป็นแม่ทัพมาตีกรุงศรีอยุธยาอีก พระเจ้าเอกทัศน์รับสั่งให้นิมนต์พระราชาคณะเข้ามาอยู่เสียในกำแพงพระนครเพื่อความปลอดภัย พระภิกษุเจ้าฟ้าอุทุมพรก็เสด็จมาด้วย ขุนนางข้าราชการจึงทูลขอให้ลาผนวชมาช่วยป้องกันพระนคร แต่เจ้าฟ้าอุทุมพรเข็ดเสียแล้ว แม้ราษฎรจะเขียนหนังสือใส่บาตรจนเต็มตอนออกบิณฑบาตรก็ไม่ยอม จนปี พ.ศ.๒๓๑๐ กรุงศรีอยุธยาก็แตกเสียเมืองแก่พม่า พระเจ้าเอกทัศน์หนีไปได้ แต่ก็ต้องสิ้นพระชนม์เพราะอดพระกระยาหารขณะไปหลบซ่อนพม่า

เนเมียวสีหบดีได้กวาดต้อนชาวกรุงศรีอยุธยารวมทั้งพระภิกษุเจ้าฟ้าอุทุมพรไปพม่า พระเจ้ามังระให้คนไทยที่ถูกกวาดต้อนไปลำดับเรื่องราวในพงศาวดารไทยจดบันทึกไว้ ต่อมาใน พ.ศ.๒๔๙๒ อังกฤษยึดพม่าได้ พบหนังสือเล่มนี้อยู่ในหอหลวงพระราชวังมัณฑเล มีชื่อว่า “คำให้การของขุนหลวงหาวัด” จึงนำไปไว้ในหอสมุดเมืองร่างกุ้ง ต่อมาหอวชิรญาณได้ขอคัดลอกมาแปลเป็นภาษาไทย แต่เห็นว่าเป็นคำให้การของคนไทยที่ถูกกวาดต้อนไปหลายคน ไม่ใช่เจ้าฟ้าอุทุมพรเพียงพระองค์เดียว จึงเรียกชื่อเสียใหม่ว่า “คำให้การของชาวกรุงเก่า”

พระเจ้าอุทุมพร กษัตริย์พระองค์ที่ ๓๒ ของกรุงศรีอยุธยา ไม่มีโอกาสได้กลับมาแผ่นดินบ้านเกิด คงสวรรคตที่ประเทศพม่า

ปัจจุบัน “พระตำหนักคำหยาด” ซึ่งถูกทอดทิ้งให้รกร้างมาเป็นเวลานานเหลือแต่เพียงผนังอิฐ ๔ ด้าน ประตูและหน้าต่างมีลักษณะโค้งยอดแหลม เหมือนสถาปัตยกรรมสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชที่ได้รับอิทธิพลมาจากเปอร์เซีย กรมศิลปากรได้ขึ้นทะเบียนเป็นโบราณสถานสำคัญของชาติ เป็นอนุสรณ์ให้นึกถึง “ขุนหลวงหาวัด”...

พระตำหนักคำหยาด สันนิษฐานกันว่า น่าจะสร้างขึ้นตั้งแต่รัชสมัยสมเด็จพระเจ้าบรมโกศ เพื่อใช้เป็นที่ประทับแรมเมื่อคราวเสด็จประพาสหัวเมืองแถบนี้ ตัวพระตำหนักตั้งอยู่กลางทุ่งนาไม่มีแม่น้ำลำคลองไปถึง การเดินทางสัญจรในอดีตน่าจะล่องเรือจากอยุธยาเข้ามาทางแม่น้ำน้อยแล้วเดินบกขึ้นมา พระตำหนักเป็นตึกสูงก่ออิฐถือปูน ขนาดกว้าง 10 เมตร ยาว 20 เมตร ยกพื้นสูง มีชั้นใต้ถุน ช่องคูหาของผนังชั้นล่างหรือชั้นใต้ถุนและช่องประตูหน้าต่างผนังชั้นบน ทำเป็นช่องวงโค้งยอดแหลมเหมือนอาคารสมัยสมเด็จพระนารายณ์มหาราชที่ลพบุรี ตัวตึกหันหน้าไปทางทิศตะวันออก หันหลังไปทางทิศตะวันตก มีมุขเด็จทั้งด้านหน้าและหลัง ด้านข้างหน้ามุขเด็จทางทิศตะวันออกมีอัฒจันทร์ทางขึ้นสู่ตัวตึกด้านบน ปัจจุบันตัวตำหนักปรากฏเพียงผนังตึกอิฐถือปูน ส่วนพื้นเดิมที่ปูไม้กระดานและเครื่องบนที่เป็นไม้ไม่มีหลงเหลือให้เห็นแล้ว อย่างไรก็ตาม เค้าความงดงามทางศิลปกรรมก็ยังคงปรากฏให้เห็น แม้จะเพียงเล็กน้อย จากลวดลายปูนปั้นที่ประดับซุ้มจรนำหน้าต่าง กรมศิลปากรได้บูรณะและขึ้นทะเบียนพระตำหนักคำหยาดเป็นโบราณสถานแล้ว พระตำหนักคำหยาด เกี่ยวข้องกับประวัติศาสตร์ครั้งสำคัญของชาติ คือ ก่อนการเสียกรุงครั้งที่ 2 เมื่อปี พ.ศ. 2302 พระเจ้าอลองพญา กษัตริย์พม่า ยกทัพมาตีไทย โดยตีหัวเมืองได้ตลอดจนมาถึงกรุงศรีอยุธยา ขุนนางข้าราชการและพระเจ้าเอกทัศน์เกรงว่าจะรักษาบ้านเมืองไว้ไม่ได้ จึงทูลขอให้เจ้าฟ้าอุทุมพรลาผนวชมาช่วยบัญชาการรบเพื่อรักษาพระนคร เมื่อเสร็จศึกพม่า พระเจ้าเอกทัศน์นอกจากจะไม่ยอมคืนราชสมบัติให้แก่พระเจ้าอุทุมพรดังที่ได้เคยตรัสสัญญาไว้แล้ว ยังแสดงให้เห็นอย่างชัดเจนโดยการถอดพระแสงดาบพาดพระเพลาไว้เพื่อบอกเป็นนัยว่าพร้อมจะกำจัดพระอนุชาธิราช เพราะพระองค์ยังคงต้องพระประสงค์ในพระราชสมบัติ พระเจ้าอุทุมพรจึงเสด็จลงเรือพระที่นั่งไปทรงผนวชอีกครั้งที่วัดโพธิ์ทองคำหยาด และเสด็จไปประทับที่พระตำหนักคำหยาดอยู่ระยะหนึ่งก่อนที่พระองค์จะเสด็จกลับไปยังวัดประดู่ทรงธรรม ต่อมาในศึกอยุธยา-พม่าครั้งสุดท้าย แม้ขุนนางและราษฎรจะชวนกันไปกราบทูลให้ลาผนวชออกมาช่วยรบพม่า กระทั่งถึงขั้นเขียนหนังสือใส่บาตรจนเต็มตอนออกบิณฑบาตร แต่เจ้าฟ้าอุทุมพรก็มิได้ทรงปลงพระทัยเช่นหนก่อนอีกแล้ว ด้วยเหตุนี้ ราษฎรจึงพากันขนานพระนามพระองค์ว่า...

ดูซีรีส์ ศรีอโยธยาแล้ว อยากมาดูที่นี่ "พระตำหนักคำหยาด" เรื่องราวน่าสนใจ ในปี พ.ศ.๒๓๐๑ พระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ประชวรหนัก รับสั่งให้พระราชโอรส ที่มีบทบาทสำคัญเข้าเฝ้า ตรัสมอบสมบัติให้ เจ้าฟ้าอุทุมพร และให้คนอื่นๆถวายสัตย์ ยอมเป็นข้าทูลละออง เจ้าฟ้าเอกทัศน์ทราบข่าว ก้อรีบลาผนวชกลับมาอยู่วังรอขึ้นครองราชย์แทน ด้วยถือว่าพระองค์เป็นพระราชโอรสที่อาวุโสที่สุด เมื่อพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศสวรรคต ขุนนางข้าราชการ ก้ออัญเชิญเจ้าฟ้าอุทุมพรขึ้นเถลิงถวัลย์ราชสมบัติ ตามพระบรมราชโองการ แต่เจ้าฟ้าเอกทัศน์ กลับเสด็จขึ้นประทับบนพระที่นั่งสุริยาสน์อมรินทร์ ซึ่งเป็นที่ประทับของกษัตริย์สมเด็จพระบรมราชาธิราช ที่ ๔ หรือเป็นที่รู้จักกันทั่วไปในพระนาม “พระเจ้าอุทุมพร” กษัตริย์พระองค์ที่ ๓๒ รองสุดท้ายของกรุงศรีอยุธยา พระเจ้าอุทุมพรเป็นราชโอรสในพระเจ้าอยู่หัวบรมโกศ ตอนที่พระราชชนนีทรงครรภ์นั้น พระราชบิดา ทรงพระสุบินว่ามีผู้ถวายดอกมะเดื่อให้ จึงพระราชทานพระนามว่า เจ้าฟ้าอุทุมพรราชกุมาร แต่เรียกกันทั่วไปว่า "เจ้าฟ้าดอกมะเดื่อ" เจ้าฟ้าเอกทัศน์ขึ้นครองราชย์เป็น สมเด็จพระบรมราชาที่ ๓ หรือ พระเจ้าอยู่หัวพระที่นั่งสุริยาสน์อมรินทร์ แต่รู้จักกันทั่วไปในนาม พระเจ้าเอกทัศน์ หรือ “ขุนหลวงขี้เรื้อน” กษัตริย์องค์สุดท้าย ของกรุงศรีอยุธยาที่เสียเมืองแก่พม่าอย่างยับเยิน กษัตริย์พระองค์หนึ่งของกรุงศรีอยุธยา แม้จะขึ้นครองราชย์อย่างถูกต้องตามราชประเพณี แต่เมื่อทรงทราบว่า มีคนอื่นอยากได้ ก้อยอมสละให้แต่โดยดีขณะที่ครองราชบัลลังก์ มาได้เพียง ๑๐ วัน ด้วยมีพระราชประสงค์ จะหาความสงบสุขทางใจมากกว่า พระราชอำนาจบนราชบัลลังก์ อนุสรณ์สถานปลีกวิเวกของพระองค์ ก้อยังคงเหลืออยู่จนถึงทุกวันนี้ มีชื่อว่า “พระตำหนักคำหยาด” ที่ใกล้วัดคำหยาด ในอำเภอโพธิ์ทอง...