Aydinoglu Mehmet Bey Mosque — Attraction in Ödemiş

Tam restorasyon zamanına denk geldik.

İzmir ili Ödemiş ilçesi Birgi Bucağında bulunan Birgi Ulu Camisi medrese, hamam ve türbeden oluşan bir külliye olarak yapılmıştır. Günümüze cami ve Aydınoğlu Mehmet Beyin türbesi gelebilmiştir.

Tarihçe

Yapı topluluğunu Aydınoğlu Mehmet Bey h.712 (1312-1313) yılında yaptırmıştır. Bunu belirten iki kitabe caminin kuzey ve doğu giriş kapıları üzerinde bulunmaktadır. Birginin simgesi durumundaki bu cami, şehrin ortasından geçen derenin sol tarafında, hafif eğimli bir arazi üzerinde yapılmıştır. Kuzey-güney doğrultusunda, arazinin eğimi dikkate alınarak yapılan cami kare planlı olup, mihraba dikey beş sahınlıdır. Kesme taştan yapılmış olan caminin üzeri çift eğimli bir çatı ile örtülmüştür. Yalnızca mihrap önü kubbelidir. Arazi konumundan ötürü ibadet mekanını aydınlatan iki katlı pencereler farklı konumda olduğu gibi bu durum duvar örgülerine de yansımıştır. Caminin doğu cephesinin önemli bir bölümü devşirme büyük bloklardan yapılmıştır. Ayrıca bu duvar işçiliği ile tezat gösterecek şekilde de kaba moloz taştan yararlanılmıştır. Doğu yönündeki girişin iki yanında üstte ikişer, altta da ikişer pencere bulunmaktadır. Çatının hemen altındaki üst sıra pencereler dıştan şebekeli basit dikdörtgen şekildedir. Bunlardan girişe doğru olanlar hafifçe birbirlerine kaydırılmış, alt pencereler uzaktan tek pencere görünümünü vermekte iseler de bu durum büyük bir dikdörtgen pencerenin dilimli kemerle dekoratif bir şekle dönüşmesinden meydana gelmiştir. Bu pencereler iki yandan burmalı gövdeli, volütlü başlıklı birer sütuncukla sınırlandırılmıştır. Bunların üzeri de yekpare mermer blokların oyulması ile beş dilimli bir kemer şekline sokulmuştur. Bu kemerin ortasında da basit bir düğüm ve geçmeler meydana getirilmiştir. Köşelerde asma yaprağı, üzüm salkımı, çiçekler ve rozetlerden oluşan bir kompozisyon da onları tamamlamıştır. Pencerenin üzerinde tek satır halinde bir ayete yer verilmiştir. Girişin sağındaki üst pencere ise ondan biraz daha farklıdır. Burada yedi dilimli kemer iki ayrı mermer bloğun oyulmasından meydana getirilmiştir. Burada da basit bir düğümlü geçme dikkati çekmektedir. Bu pencerenin üzerinde yine tek satırlı bir başka ayete yer verilmiştir. Caminin bu cephesindeki en dikkati çeken nokta güney cephesi ile birleştiği yerdeki köşelere yerleştirilmiş devşirme arslan heykelidir. Dikdörtgen bir niş içerisinde bulunan bu arslan heykelinin yüz kısmının hatları belli olmayacak şekilde aşınmıştır.Caminin doğu cephesinin ortasında giriş kapısı bulunmaktadır. Ahşap bir sundurma içerisine alınan ve yüksekliği çatı seviyesine kadar ulaşan bu kapıya birkaç basamaklı merdivenle çıkılmaktadır. Mermerden özenli bir işçilikle yapılan bu kapının yan duvarlarını üç sıra, çevresini de tek sıra halinde bir çerçeve çevirmiştir. Girişin üzeri geçmeli, basık bir kemer şeklinde olup, kilit taşının üzerine buket şeklinde bir palmet motifi ile küçük bir kabara, kemer köşelerine de küçük rozetler, çiçek motifleri işlenmiştir.Caminin batı cephesinin bütününde moloz taş duvar işçiliği görülmektedir. Ancak yapımından sonra bu kısmın değişik zamanlarda onarıldığını gösteren izler de görülmektedir.Cami ile ilgili olarak Evliya Çelebi, Fuat Köprülü ve İbrahim Hakkı Uzunçarşılı ayrıntı vermemekle beraber üç kapısı olduğunu belirtmişlerdir. Konuyu araştıran Selda Kalfazade köylülerle yaptığı konuşmalarda 1930 lu yıllarda batı cephesinin güney köşesindeki pencerenin kapı olarak kullanıldığını öğrenmiştir. Böylece yapının üç kapılı olduğu da ortaya çıkmıştır.Caminin kuzey girişi yapı işçiliği ve kompozisyon bakımından doğu girişinin hemen hemen bir tekrarıdır. Yalnızca giriş açıklığını geçmeli taş sivri bir kemer örtmektedir. Bu kemerdeki her taşın üzeri küçük rozetlerle süslenmiştir. Kilit taşının üzerinde bitkisel bir motif, köşelerde içleri dolgulu iri madalyonlar bulunmaktadır. Kapının üzerindeki kitabelik bölümünde de iki satır...

Birgi ‘nin kalbi burası. Ulu cami merkezi buranın. Yanında arabaların park ettiği güzel manzaralı meydancıkta Umur Bey ‘in heykeli, karşısında Sultan Şah türbesi alışılmadık altıgen yapısıyla yolun ortasında durmakta. Umur Bey heykelinin yanında Birgivi medresesi görülebiliyor.

Birgi'nin Ulu Camii gerçekten sıra dışı. Biz gittiğimizde bir cenaze vardı. Biz girmeye çekinirken camide görevli bir kişi (ki şükürler olsun Anadolu'da camilerinin tarihlerini bilip bunu insanlara anlatan çok sayıda görevli var) bizi içeri davet etti. Vakti zamanında -1312 de yapıldığında - hamamı ve medresesi olan külliyeden günümüze ne yazık ki cami ve türbe ulaşabilmiş.

Caminin içine merdivenlerden inerek ulaşılmakta. Karaköy'deki Yeraltı Camii'nden sonra ilk kez böyle bir yere denk geldim. Ama benzersiz yanı kubbesinin olmadığı gibi tavanının da düz olmaması. Beylikler dönemi camilerinin küçük kubbeleri olması yada düz bir tavana sahip olması alışılageldik yapı şekli iken Birgi'de caminin tavanı adeta gemi omurgası şeklinde.

Mihrapta kullanılan orijinal firuze renk günümüzde hala üretilememekte. Orijinal ve modern üretim çinilerin restorasyonda buluştuğu yerlerdeki renk ayrımı oldukça belirgin. Minber bir şaheser. Kündekari tekniği burada da kendini gösteriyor. Ustasının Muzafereddin bin Abdulvahid olduğu sanılıyor. Kullanılan ahşap tabii ki ceviz. Güneş sistemini nitelendiren yapının geometrik gelişimini görevli arkadaş kolayca anlayacağımız şekilde anlattı. (Ha yine yapamam,yapmak değil kafamda hayal bile edemem) Fakat mimberin kapısının başına gelenler anlatmaya değer. Kapının üzerindeki geometrik işlemeri anlatmaya gerek yok. Beylikler döneminin bence en iyilerinden. Başkaları da benle aynı fikirde olmalı ki kapıyı çalmışlar. İngiltere'de bir kadın rastlantı eseri kapıya denk gelir. Bir yerden gözü ısırmaktadır. Evine dönüp fotoğrafları gözden geçirirken Birgi Ulu camiinin minber kapısına ait olduğunu görüp ihbar eder. Bir iki yazışmadan , uğraşıdan sonra kapı ait olduğu yere geri döner.

Caminin içindeki sütun başlıkları devşirme malzeme. Çoğu ulu caminin olduğu gibi eski bir kilisenin yerine yapılmış değil. Bununla beraber dediğim gibi kimi yerlerinde devşirme madde kullanıldığı gözlemlenebiliyor. Bunun en çarpıcı örneği arkaik dönemlere ait olduğunu sandığım aslan geykeli. Caminin tam kenarında görülebilen bu aslan heykeli de zamanın acımasızlığından nasibini epeyce almış gibi.

Caminin avlusunda Aydınoğlu Beyliği'nin kurucusu Aydınoğlu Mehmet Bey ve oğulları İsa, Bahadır ve Umur Bey’ lere ait sandukaların yer aldığı avlu...

AYDINOĞLU MEHMET BEY TARAFINDAN YAPTIRILAN BİRGİ AYDINOĞLU CAMİİ

Dünyada ve ülkemizde ender yapılardan birisi olan Birgi’nin simgesi durumunda olan Ulu Camii Birgi’nin ortasından geçen derenin sol tarafında, hafif eğimli bir arazi üzerinde yapılmıştır. Kuzey-güney doğrultusunda, arazinin eğimi dikkate alınarak yapılan cami kare planlı olup, mihraba dikey beş sahınlıdır. Kesme taştan yapılmış olan caminin üzeri çift eğimli bir çatı ile örtülmüştür. Yalnızca mihrap önü kubbelidir. Arazi konumundan ötürü ibadet mekânını aydınlatan iki katlı pencereler farklı konumda olduğu gibi bu durum duvar örgülerine de yansımıştır. Caminin doğu cephesinin önemli bir bölümü devşirme büyük bloklardan yapılmıştır. Ayrıca bu duvar işçiliği ile tezat gösterecek şekilde de kaba moloz taştan...