Mộ Cự Thạch — Attraction in Long Khánh City

Di tích khảo cổ Mộ Cự thạch Hàng Gòn

Mộ Cự thạch Hàng Gòn (còn gọi Di chỉ Hàng Gòn 7, Mộ Đông Dương, Mả Ông Đá), thuộc xã Hàng Gòn, thị xã Long Khánh, tỉnh Đồng Nai, gồm: Khu hầm mộ (phát hiện năm 1927) và Khu chế tác (phát hiện năm 1995). Năm 2011, di tích được tu bổ, tôn tạo với tổng mặt bằng là 37.120m2, với các hạng mục: Khu hầm mộ, khu chế tác, miếu Ông Đá, miếu Thổ thần, các công trình phụ trợ (cổng, hàng rào, sân đường nội bộ, nhà trực ban - bán vé, nhà bao che, nhà đón tiếp - trưng bày, nhà điều hành).

Khu hầm mộ:

Di tích mộ Cự thạch Hàng Gòn hiện nay so với phát hiện vào năm 1927 vẫn còn giữ nguyên được cấu trúc, hiện trạng hầm mộ. Tuy nhiên, khu di tích dạng hầm mộ được chôn sâu trong lòng đất, so với bình diện của mặt đất hiện nay khoảng 3m.

Hầm mộ: dài 4,2m, rộng 2,7m, cao 1,6m. Toàn bộ hầm mộ có dạng kiến trúc hình hộp chữ nhật được gắn kết từ 6 tấm đan bằng đá hoa cương. Hầm mộ đã được gia cố, gia cường, bề mặt bao phủ các tấm đan được xử lý hóa chất bảo quản. Nắp mộ dày khoảng 30cm, bao phủ phía trên các tấm vách đứng, đặc biệt ở hai đầu chiều ngang có phần nhô ra theo dạng tay nắm với chiều dài 10cm, rộng 68cm, có trọng lượng khoảng 10 tấn. Các tấm đan còn lại mỏng hơn, khoảng từ 20cm đến 25cm, được lắp ghép liên kết với nhau bằng rãnh rộng khoảng 10cm và sâu từ 4cm đến 5cm, trông đơn giản nhưng rất bền chặt. Xung quanh hầm mộ, bờ vách, bậc thềm dạng tam cấp.

Các trụ đá, tấm đá rời tại hầm mộ: Theo mô tả của Jean Bouchot, xung quanh mộ Cự thạch Hàng Gòn có hai hàng cột. Trong đó, có hai trụ đá lớn, có chiều dài 7,2m, chiều rộng 1,1m, độ dày 35cm và 10 trụ đá sa thạch có chiều dài từ 2,5m đến 3m. Đợt trùng tu năm 1992, nhiều trụ đá, đoạn đá bị gãy từ các trụ chính này và một số tấm đá rời được sắp xếp trên các bậc thềm quanh di tích. Đợt khai quật năm 1996, tại khu chế tác đã phát hiện thêm 03 tấm đá rời và hai trụ đá sa thạch.

Hiện nay, tại khu hầm mộ, ngang với tấm đan đáy mộ có hai tấm đá rời nằm ở vách Bắc và Nam. Trên bậc thềm vách Bắc, một trụ hoa cương lớn cũng nằm tại vị trí sắp xếp của đợt trùng tu năm 1992. Các trụ đá, tấm đá bị phong hóa nhiều trên bề mặt. Cấu kết và hình thức được mô tả trước đây sau các đợt khai quật, trùng tu không có sự biến dạng hay thay đổi nhiều.

Khu chế tác:

Khu chế tác nằm ở phía Tây Nam của cổng chính và phía Đông Nam Khu hầm mộ. Cuộc khai quật năm 1996, đã phát lộ một số tấm đan đá hoa cương và hai trụ đá sa thạch có đầu đấu chéo vào nhau, cùng nhiều phế liệu đá hoa cương và đá cuội, cụ thể:

Một tấm đan bằng đá hoa cương hình chữ nhật có thể được chế tác hoàn chỉnh và sau đó bị vỡ thành 9 mảnh, nằm theo hướng Đông Tây. Tấm đan thứ 2 có hình gần vuông 1,5m x 1,5m và dày 12cm, phủ màu xám nâu. Tấm đan này có dấu vết của kỹ thuật đục, gọt, vát chạy dọc theo rìa và rãnh ngàm kích cỡ 10cm x 5cm, gần hình chữ nhật. Tấm đan thứ 3 có kích cỡ 1,5m x 1m, dày 12cm gần bị vỡ thành hai mảnh. Cả hai mảnh này được xác định là phần ghép của tấm đan thứ nhất vì có kích cỡ, chất liệu, màu sắc phong hóa, dấu tích gia công đục, gọt vát tương ứng.

Ngoài ra còn có hai trụ đá và một hòn cuội có hình bầu dục, nằm ngang trên cùng bình độ với các cụm đan đá. Hai trụ đá bằng sa thạch, có xương đá hạt mịn, màu xám đen, không còn nguyên vẹn, có dấu vết bị gãy, nứt. Hai đầu trụ nằm chụm đầu theo hướng Đông Nam, phần đuôi xòe góc khoảng 270.

Trong các hố khai quật, theo số liệu thống kê của đợt khai quật đã phát hiện 4.413 tiêu bản đồ đá, trong đó, có 299 phế vật của đá hoa cương và 4.114 phế vật đá cuội, 03 tiêu bản chất liệu đồng, 24 tiêu bản chất liệu gốm. Tất cả các tiêu bản phế vật đá cuội gồm các loại như hạch đá, mảnh tước, mảnh tách…vốn là tàn tích, dạng phế vật được thải bỏ sau khi chế tác đá của người cổ.

Sau khi tu bổ, tôn tạo vào năm 2012, khu chế tác có diện tích 204,6m2 có độ sâu so với mặt đất là 0,5m, bốn phía được xếp bằng đá lên tới mặt đất. Phía trên được xây hàng rào bao quanh cao 1m, bằng bê tông, cốt thép, sơn giả tre.

Với giá trị tiêu biểu, di tích khảo cố Mộ Cự thạch Hàng Gòn được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là di tích quốc gia đặc...

Vùng đất đỏ Bazan Long Khánh được biết đến bởi có những vườn trái cây: chôm chôm, sầu riêng, măng cụt, mít tố nữ; những vườn càphe, rừng cao su bạt ngàn, còn có một di tích kiến trúc cổ được Nhà nước xếp hạng di tích quốc gia. Đó là ngôi mộ cổ Hàng Gòn, là một kiến trúc đá khá độc đáo trong lòng đất. Ngôi mộ được phát hiện 1927 và được trùng tu 1992. Kiến trúc của Ngôi mộ là những tấm đá hoa cương ghép theo hình hộp, những trụ đá ngổn ngang quanh mộ như chứng tỏ kỳ tích một thời của lớp cư dân cổ trên đất Đồng Nai. Loại đá này không có nguồn gốc tại Đồng Nai, việc tìm kiếm và vận chuyển từ đâu đến vẫn là những điều bí ẩn mà người Việt cổ Đồng Nai còn dấu kín, đây là biểu hiện hùng hồn về sức mạnh, sự sáng tạo của chủ nhân ngôi mộ này.

Tọa lạc trên đất xã Hàng Gòn, cách thị xã Long Khánh 8 km về phía nam, trên trục quốc lộ 56 hướng đi về BàRịa Vũng Tàu, là một nấm mộ cổ được kết cấu bởi những phiến đá hoa cương lớn và những trụ đá dài và rất nặng.

Ngôi mộ hình hộp (ảnh) dài 4,2m, ngang 2,7m, cao 1,6m. Xung quanh mộ có nhiều trụ đá hoa cương cao 7,5m, trên đỉnh trụ đá có khoét lõm hình yên ngựa. Năm 1928 trường Viễn Đông Bác Cổ đã xếp hạng và ghi vào danh mục các di tích lịch sử “Mộ Đông Dương-Mộ Dolmen Hàng Gòn”. Năm 1984, Bộ văn hóa đã xếp hạng mộ Cự thạch Hàng Gòn là di tích Quốc gia-một trong 10 di tích quan trọng ở Nam bộ.

Năm 1927, khi chủ trì việc mở tuyến đường giao thông từ Long Khánh đi Bà rịa (liên tỉnh lộ 2) kỹ sư người Pháp Jean Bouchot đã phát hiện một ngôi mộ bằng đá với những trụ nằm ngổn ngang trong địa phận đồn điền cao su W.Bazé thuộc công ty Cao su Xuân Lộc (nay thuộc nông trường Hàng Gòn, xã Hàng Gòn thị xã Long Khánh). Được phép của trường Viễn Đông Bác Cổ, Jean Bouchot chủ trì việc khai quật di chỉ vào mùa mưa năm 1927 trong vòng 1 tháng. Kết quả khai quật đã thu hút sự quan tâm của giới nghiên cứu, trở thành một đề tài hấp dẫn, mới mẽ, được các nhà khoa học đăng tải trên nhiều phương tiện thông tin đại chúng.

Di tích là một nấm mồ được làm bởi những tấm đá hoa cương lớn và những trụ đá dài, nặng. Ngôi mộ hình hộp, dài 4,2m, ngang 2,7 mét, cao 1,6mét được ghép bới 6 tấm đá hoa cương được bào khá nhẵn ở mặt ngoài; bên trong đục đẽo sơ sài. Bốn tấm đá thẳng đứng dùng làm vách, hai tấm nằm ngang dùng làm mặt đáy và nắp đậy. Liên kết giữa tấm đá hoa cương nhờ vào hệ thống rãnh dọc chắc chắn. Xung quanh mộ có nhiều trụ đá hoa cương cao 7,5 mét, tiết diện mặt cắt ngang hình chữ nhật dài 1,10m x 0,3m phần lớn các đầu trụ được khoét lõm hình yên ngựa.

Mộ Cự thạch Hàng Gòn được đánh giá là loại hình Dolmen lớn nhất so với các ngôi mộ khác đã phát hiện ở châu Á. Năm 1928, trường Viễn Đông Bác Cổ đã xếp hạng và ghi vào danh mục các di tích lịch sử “mộ Đông Dương-mộ Dolmen Hàng Gòn” Năm 1984, Bộ văn hóa xếp hạng Mộ Cự thạch Hàng Gòn là di tích quốc gia-một trong mười di tích quan trọng ở Nam bộ.

Mộ Cự thạch Hàng Gòn là một di tích độc đáo cả về nghệ thuật và kỹ thuật của các tộc người cổ ở Nam Á nói chung và người Việt cổ nói riêng. Chắc hẳn người cổ ở Đồng Nai với sức mạnh đại đoàn kết và tài năng sáng tạo đã vượt qua bao khó khăn để dựng nên một kỳ tích còn lưu lại cho hậu thế.

Sự tồn tại của di tích Mộ Cự thạch Hàng Gòn hơn hai ngàn năm qua đã góp phần làm sáng tỏ thêm nhiều vấn đề về văn minh được mệnh danh “văn minh lưu vực cổ sông Đồng Nai”, mặc dù việc hiểu về chủ nhân kiến trúc Mộ Cự thạch, hình thức tín ngưỡng liên quan của cư dân cổ vẫn cón là một sự bí ẩn hấp dẫn đối với các nhà nghiên cứu.

Hơn nửa thế kỷ từ khi được phát hiện cho đến nay, di tích Mộ Cự thạch Hàng Gòn vẫn giữ nguyên giá trị văn hóa của di tích thu hút sự quan tâm của nhiều giới và khách tham quan.

Để hiểu rõ về di tích, nhiều người muốn đi tìm sự bí ẩn của nó, muốn giải mã về sự hiện diện của nó trong đời sống của con người xưa cách đây hơn 2.000 năm. Thế nhưng, đi tìm sự bí ẩn của quá khứ, nhiều người lại càng bắt gặp những bí ẩn khác chưa giải thích được. Và chính điều đó đã trở thành điểm thu hút hấp dẫn để mọi người từ ngạc nhiên đến thán phục khi chiêm ngưỡng kiến trúc như...

Kiến trúc cự thạch Hàng Gòn là một hầm mộ, hay cũng có thể gọi là lăng mộ bởi sự hoành tráng của nó, được xây dựng bởi những phiến đá hoa cương cực lớn, có gia công tỉ mỉ phía mặt ngoài. Có 4 tấm đứng dùng làm vách, 2 tấm ngang dùng làm đáy và nắp đậy, tất cả liên kết với nhau nhờ một hệ thống rãnh dọc chắc chắn. Xung quanh mộ còn có nhiều trụ đá hoa cương nặng hàng chục tấn, có trụ cao đến 7,5m, tạo cho mộ vẻ uy nghi bề thế (nhưng hiện nay đã bị gãy đổ). Năm 1930, mộ đã được xếp hạng trong danh mục các di tích ở Nam kỳ. Sau năm 1975, giới khảo cổ học và Bảo tàng Đồng Nai đã tiến hành nhiều đợt khảo tả tỉ mỉ di tích này. Năm 1991, mộ đã được chỉnh trang cũng như xây dựng hàng rào bảo vệ, tuy nhiên, ngoài những phát hiện của nhà khảo cổ người Pháp Parmentier về phác đồ xây dựng hiện trạng mộ vào năm 1929 thì giới khảo cổ hãy còn rất nhiều nghi vấn cần phải giải tỏa xung quanh niên đại và nền văn hóa của chủ nhân ngôi mộ. Việc phát hiện một số phiến đá lớn cùng 2 cột đá cách mộ khoảng 60m về phía Đông Nam năm 1996 càng khẳng định mộ cự thạch không phải là một kiến trúc đơn lẻ. Cuối tháng 2-2006, một đợt điều tra thám sát khá qui mô tại khu vực xung quanh mộ cự thạch Hàng Gòn đã được các chuyên gia của Trung tâm khảo cổ thuộc Viện Khoa học xã hội vùng Nam bộ và Ban quản lý di tích - danh thắng Đồng Nai phối hợp tiến hành. Kết quả thật bất ngờ khi nhóm phát hiện dấu vết của những vệt đất cháy kéo dài thành hình vòng cung, phía trên và dưới vòng cung này có rất nhiều than tro và xỉ kim loại. Nhiều mảnh đồ gốm trên thân có hoa văn làm từ chất liệu đất sét pha cát và vỏ nhuyễn thể nghiền nhỏ cũng được tìm thấy, đặc biệt, còn có 2 chiếc tù và bằng đồng và 2 chiếc bàn mài bằng đá có lỗ đeo. Phân tích bằng phương pháp carbon phóng xạ C14 cho thấy, những mẫu hiện vật này có niên đại sớm nhất là 150 năm trước Công nguyên và muộn nhất là 240 năm sau Công nguyên. Chính những phát hiện này đã dẫn đến cuộc khai quật kế tiếp từ trung tuần tháng 9-2007 đến nay ở khu vực xung quanh mộ và khu vực được phỏng đoán là "xưởng chế tác" nhằm kiểm chứng khu vực cận kề liên quan đến di tích để phân vùng bảo vệ. Không ngoài dự đoán, tại khu vực công xưởng ngoài những mảnh gốm cổ bị vỡ, nhóm đã tìm thấy nhiều mảnh đá vỡ ra trong quá trình chế tác những phiến đá lớn, trong đó có một mảnh trụ đá bị vỡ ở dạng in situ (thuật ngữ khảo cổ, có nghĩa là ở nguyên...