Temple Song Son — Attraction in Thanh Hoá Province

uy nghiêm

Đền Sòng Sơn ngày nay, trước đây gọi là đền Sùng Trân thuộc địa giới làng Cổ Đam, xã Hà Dương, huyện Hà Trung, phủ Tống Sơn. Nay Đền Sòng Sơn thuộc phường Bắc Sơn, thị xã Bỉm Sơn. Đền Sòng được xây dựng thời Cảnh Hưng triều vua Lê Hiển Tông (1740- 1786). Tương truyền là có một ông lão cầm chiếc gậy tre khô cắm xuống đất làng Cổ Đam mà khấn rằng: “nếu gậy tre này tươi tốt thì xây đền thờ Liễu Hạnh công chúa”. Quả nhiên lời huyền phán ấy trở nên màu nhiệm. Gậy tre trở nên xanh tươi, bén rễ, đâm chồi tỏa lá tốt tươi lạ thường. Người đời cho là điều lạ linh ứng, linh thiêng mới bảo nhau lập nên Đền Sòng trên mảnh đất ấy. Và lấy ngày 26/2 (âm lịch) hàng năm là ngày lễ chính diễn ra lễ hội – đây chính là ngày hiển linh, hiển thánh của Thánh Mẫu Liễu Hạnh. Đền Sòng ban đầu khi mới xây dựng còn đơn sơ bé nhỏ. Trãi qua quá trình lịch sử lâu dài gắn với nhu cầu về sinh hoạt tín ngưỡng của người dân, Đền Sòng ngày càng được tu sửa khang trang hơn, đẹp hơn.Tháng 6/1998, được sự quan tâm của Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Thanh Hóa, Uỷ Ban Nhân Dân thị xã Bỉm Sơn, Phòng văn hóa thông tin thị xã và sự ủng hộ nhiệt tình của quần chúng nhân dân, Đền Sòng được trùng tu, tôn tạo khôi phục lại gần như hoàn toàn vẻ đẹp uy trang, đường vệ và linh thiêng ban đầu của nó. Trải qua thời gian, cùng với sự phong phú về huyền thoại Liễu Hạnh công chúa, Đền Sòng trở thành nơi linh thiêng, nơi sinh hoạt tín ngưỡng không thể thiếu của cư dân Bỉm Sơn nói riêng, cư dân Việt nói chung. Hiện nay cùng với những chính sách, đường lối của Đảng và Nhà nước về việc phát triển nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc thì giá trị tâm linh, giá trị lịch sử và giá trị văn hóa của Đền Sòng ngày càng được gì giữ và phát huy mạnh mẽ. Nhìn bao quát, Đền Sòng được xây dựng ở vị trí tương đối trung tâm của một bồn địa rộng rãi ở về phía nam của dãy núi Tam Điệp. Với cảnh vật thiên nhiên xưa, nơi đây là non xanh lạ lùng, vừa hùng vĩ, vừa u tịch lại có con đường quốc lộ 1A đi qua. Đền Sòng mặt hướng về phía Tây Bắc, trước đền có một hồ nước tự nhiên hình bán nguyệt quanh năm xanh trong đó là Hồ Cá Thần, tương truyền rằng trước đây hàng năm cứ đến cữ Tháng giêng, Tháng  Hai có một đàn cá toàn thân màu đỏ lũ lượt kéo về bơi lội trong hồ, nhưng khi hết Lễ hội Đền Sòng (hết ngày 26 tháng 2 âm lịch) thì đàn cá tự nhiên không thấy nữa. Nhân dân quanh vùng nói rằng đó là các Nàng tiên trên thượng giới hoá phép về hầu Tiên chúa Thánh Mẫu Liễu Hạnh…

Tổng thể đền Sòng, Bỉm Sơn - Thanh Hóa Hồ Cá Thần có mạch nước ngầm chảy từ dốc Xây men theo chân núi qua hang động. Từ Hồ Cá Thần có hai khe nước chảy lượn vòng quanh, khiến cho ngôi đền như ngự trên một hòn đảo nhỏ giữa non nước, trời mây. Phía trước đền có chiếc cầu bằng đá do Bà Hoàng Thái hậu nhà Lê phát tâm công quả xây dựng từ năm thứ 33 triều Cảnh Hưng (1772). Cầu được bắc qua con suối trong veo chảy quanh đền làm tăng thêm vẻ ngoạn mục của ngôi đền. Suối nước lượn quanh co uốn khúc về phía Đông hợp lưu cùng chín dòng nước phun lên từ lòng đất tạo thành chín giếng nước tự nhiên không bao giờ vơi cạn. Nhân dân dựng nên ngôi đền cạnh chín cái giếng tự nhiên đó và quen gọi là đền Chín Giếng để thờ Cô Chín - cũng là một tiên nữ được vua cha Ngọc Hoàng cho theo hầu Thánh mẫu Liễu Hạnh. Ở phía sau đền là đường Thiên Lý (đường quốc lộ 1A), trục giao thông xuyên Việt, tạo thuận lợi cho du khách tới thăm quan và sinh hoạt tín ngưỡng. Qua vị trí, cảnh quan Đền Sòng ta thấy được các bậc cha anh đi trước thật tinh tường khi chọn xây dựng ngôi đền giữa chốn sơn thủy hữu tình. Chính không gian vừa có sông, có suối vừa có rừng đồi xen kẽ tạo sự yên tĩnh cho lữ khách bình tâm thưởng ngoạn, bên cạnh đó tôn thêm vẻ trang nghiêm, linh thiêng của ngôi đền. Đền Sòng được xây dựng với nhiều nét kiến trúc độc đáo đến nay vẫn còn được lưu truyền. Đền xây dựng theo kiểu chữ “Tam” có ba cung liên tiếp: Cung Hậu (chính tẩm, nơii thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh), cung đệ Nhị, cung đệ Tam và ngoài cùng là...

Từ Hà Nội đi Thanh Hóa, qua địa phận thị xã Tam Điệp, tỉnh Ninh Bình khoảng 3 km là đến đền Sòng Sơn. Bên giòng suối Sòng trong xanh, ngôi đền thiêng tọa lạc trên thế đất “Hữu bạch hổ, tả thanh long” lại cận kề đường Quốc lộ 1A theo hướng Hà Nội – Thanh Hóa, rất thuận lợi cho du khách vãn cảnh, thắp hương, chiêm bái.

Đền Sòng Sơn xưa được xây dựng vào năm tháng nào, đến nay vẫn chưa xác định chính xác (*) nhưng truyền thuyết kể rằng: Vào khoảng năm Vĩnh Tộ đời vua Lê Thần Tông (1619 - 1628) một ông lão người làng Cổ Đam, trang Phú Dương, huyện Tống Sơn, phủ Hà Trung (nay là làng Cổ Đam, phường Lam Sơn, thị xã Bỉm Sơn, Thanh Hóa) được tiên Chúa Liễu Hạnh nhập hồn báo mộng: “Hãy về nói với dân làng dựng cho Ta một ngôi đền để Ta ngự, Ta sẽ phù hộ cho các người”. Vâng theo lời của tiên Chúa, vào một sáng cuối tháng Giêng, ông lão mang một cái gậy tre đến mảnh đất (nay là khu vực Đền Sòng) cắm xuống, thắp hương và khẩn cầu:“Nếu cây gậy này mà tươi tốt thì chúng con sẽ chọn đất này để lập đền tôn thờ tiên chúa ”

Ít lâu sau cây gậy tre khô ấy như có phép lạ, đã nảy lá, đâm măng, lớn lên thành bụi tươi tốt không ai dám chặt đẵn. Dân gian quen gọi là bụi tre Thần.

Nhân dân quanh vùng cho rằng nữ thần Liễu Hạnh đã ứng linh,hiểnThánh; liền kêu gọi nhau góp tiền, công, của xây dựng ngôi đền bên cạnh bụi tre Thần.

Ngôi đền ban đầu xây cất còn đơn sơ, nhỏ bé, về sau được tu bổ khang trang, uy nghi, đẹp đẽ hơn. Năm thứ 33 niên hiệu Cảnh Hưng, thời vua Lê Hiển Tông (khoảng năm 1773), Bà Hoàng Thái Hậu nhà Lê cùng Vương phi Đặng Thị Huệ (vợ chúa Trịnh Sâm) vào đền Sòng Sơn làm lễ cầu tự, đã phát tâm công đức 50 lạng bạc cho dân sở tại tu sửa lại đền và xây chiếc cầu bằng đá xanh hình vòm bắc qua con suối trước đền để khách thập phương sang vãn cảnh hòn Ngọc và hồ cá Thần.

Theo bản dịch các văn bia công đức tu sửa đền Sòng Sơn của Viện Hán Nôm Việt Nam thì đền Sòng Sơn được tu bổ lần thứ nhất vào năm Duy Tân thứ sáu (1912); Lần thứ hai vào năm Khải Định thứ tư (1919); lần thứ ba vào năm Bảo Đại thứ ba (1928) theo văn bia bằng tiếng Pháp của A.Lag re Ze – Công sứ Thanh Hóa (thời thuộc Pháp) được Viện Hán Nôm dịch thuật cho biết: Đến năm 1939, quan Bố chánh tỉnh Thanh Hoá tên là Tôn Thất Toại đã kêu gọi nhân dân quanh vùng hiến đất, đồng thời ông còn cấp một số tiền lớn để trùng tu, tôn tạo đền Sòng Sơn rộng rãi, uy nghi hơn trước. Trong lần tu bổ này, ngày 12 tháng 4 năm 1939, khi đào đất để xây bức bình phong trước đền, thợ xây dựng phát hiện một cái tráp bàng đồng hình chữ nhật. trong đó có cuốn sách gồm 5 tờ bằng đồng ghi niên hiệu Vĩnh Tộ (1619 – 1628) đời vua Lê Thần Tông. Nội dung cuốn sách ghi lại lịch sử gia đình ông Lê Tự Thắng và bà Trần Thị Tự là cha mẹ của nữ thần Vân Hương (tức nữ thần Liễu Hạnh) ở làng Vân Cát, xã An Thái, huyện Thiên Bản,phủ Nghĩa Hưng ( nay là huyện Vụ Bản tỉnh Nam Định). Theo phỏng đoán của A.LagrèZe (Công sứ Thanh Hóa thời thuộc Phấp) : Vì nữ thần Liễu Hạnh hiển thánh ở Sòng Sơn nên dân làng Vân Cát đã cúng cuốn sách đó cho nữ thần.

Theo tài liệu và ảnh tư liệu của Bảo tàng Thanh Hóa, Đền Sòng Sơn được xây dựng theo kiến trúc kết hợp giữa kiểu dáng thời Lê trung hưng và thời Nguyễn mang đậm nét truyền thống đình, đền Việt Nam.

Du khách qua cổng tam quan cao, đẹp cấu trúc hình mái diêm với 3 cửa: Cửa bên tả gọi là cửa Giới, vào qua cửa này được Thánh Mẫu ban dạy những điều giới Phật, nên làm điều thiện, tránh làm điều ác. Cửa bên hữu là cửa Định, qua cửa này được Thánh Mẫu giúp cho tĩnh tâm, thanh lọc mọi điều phàm tục. Cửa giữa là cửa Tuệ, qua cửa này mọi người được Thánh Mẫu ban cho sự sáng suốt, trí tuệ, mọi việc hanh thông.

Phía trước sân đền, dưới bóng cây bồ đề và ngọc lan xanh tươi, thơm ngát là tượng Phật bà Quan thế Âm Bồ Tát - Người đã yêu cầu triều đình Lê, Trịnh trả lại tự do cho chúa Liễu trong trận Sùng Sơn đại chiến với Pháp sư...

Đền Sòng Sơn được xây dựng theo kiến trúc kết hợp giữa kiểu dáng thời Lê trung hưng và thời Nguyễn mang đậm nét truyền thống đình, đền Việt Nam.

Du khách qua cổng tam quan cao, đẹp cấu trúc hình mái diêm với 3 cửa: Cửa bên tả gọi là cửa Giới, vào qua cửa này được Thánh Mẫu ban dạy những điều giới Phật, nên làm điều thiện, tránh làm điều ác. Cửa bên hữu là cửa Định, qua cửa này được Thánh Mẫu giúp cho tĩnh tâm, thanh lọc mọi điều phàm tục. Cửa giữa là cửa Tuệ, qua cửa này mọi người được Thánh Mẫu ban cho sự sáng suốt, trí tuệ, mọi việc hanh thông.

Phía trước sân đền, dưới bóng cây bồ đề và ngọc lan xanh tươi, thơm ngát là tượng Phật bà Quan thế Âm Bồ Tát - Người đã yêu cầu triều đình Lê, Trịnh trả lại tự do cho chúa Liễu trong trận Sùng Sơn đại chiến với Pháp sư Tiền QuanThánh.

Cấu trúc đền Sòng Sơn với 3 cung liên tiếp. Cột của các gian cung thờ to gần nửa thước, đá tảng kê cao 6 tấc, được thợ đá làng Nhồi (Đông Sơn, Thanh Hoá) đục đẽo, tạo dáng lục lăng có nhiều hoa văn đẹp. Trên các cột có nhiều câu đối nói về sự hiển linh và công đức của Thánh Mẫu Liễu Hạnh, ca ngợi cảnh đẹp của Sòng Sơn, Phía trên giữa các gian thờ đều được trang trí các cửa võng sơn son, thếp vàng.

Cung tiền đường, là cung thờ Hội đồng Thánh quan, Mẫu Cửu Trùng, các Ông Quan Hoàng, đồng thời phối thờ Đức Thánh Trần - Hưng Đạo Đại Vương.

Cung Trung đường là cung thờ Ngọc Hoàng thượng đế - vua cha của tiên chúa Liễu Hạnh và Ngũ vị vương quan là những Thánh Cô, Thánh Cậu của Tiên chúa Liễu Hạnh. Hình thức bài trí ban thờ trong cung này thể hiện nét văn hoá phụng thờ gia tộc truyền thống Việt Nam.

Qua cung trung đường là hậu cung chính tẩm (cung Cấm thâm nghiêm). Cửa ra, vào cung Cấm ít khi được mở, trừ những ngày lễ rước Thánh Mẫu vào tháng 2 Âm lịch hàng năm. Ngày thường, con nhang, đệ tử và khách thập phương chỉ được đứng bên ngoài chiêm bái.

Cung Cấm có 3 gian, được bài trí theo thức hệ Tam phủ. Không gian chính của cung Cấm được trải thảm đỏ. Gian giữa đặt khám thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh, trong trang phục màu đỏ lộng lẫy, dáng ngồi uy nghi mà khoan dung, độ lượng. Tay trái đặt sấp trên gối, tay phải đặt ngửa, năm ngón tay chụm lại theo thế bắt quyết. Ngồi hai bên tả, hữu Thánh Mẫu là hai tiên cô theo hầu: Bên trái là tiên cô Quế Nương trong trang phục màu xanh, bên phải là tiên cô Nhị Nương trong trang phục màu hồng. Đây là hai tiên nữ được Ngọc Hoàng thượng đế phái xuống hầu cận tiên chúa Liễu Hạnh và cũng là hai người giúp cho người trần được ngưỡng giao với tiên Chúa.

Trong gian giữa chính tẩm phía trên linh tượng Thánh Mẫu, có bức đại tự sơn son thếp vàng, với bốn mỹ tự “Mẫu Nghi Thiên Hạ” (Người Mẹ mẫu mực của muôn dân).

Gian bên trái là ban phụng thờ Mẫu Thoải (Mẫu cai quản sông nước) trong trang phục màu vàng, yếm trắng.

Gian bên phải là ban thờ Mẫu Thượng Ngàn (Mẫu cai quản núi rừng) trong trang phục màu...