Goharshad Mosque — Attraction in Mashhad

It was built by the order of Empress Goharshad, the wife of Shah Rukh of the Timurid dynasty in 1418 CE. The architect of the edifice was Ghavameddin Shirazi, who is responsible for so many of Shah Rukh's great buildings, with the architectural and decorative manpower supplied from Shirazand Isfahan.

The mosque underwent some renovations during the Safavid and Qajar eras. It has four iwans and a courtyard measuring 50 m × 55 m (164 ft × 180 ft), as well as several shabestans.

The double layered dome of the mosque was severely damaged in 1911 in bombings by troops of the Russian Empire.

The first and the greatest surviving, Persian monument of the fifteenth century is the beautiful mosque of Gawhar Shad (1418) now abutting the shrine of the Imam Reza in Mashhad. Its portal continues the Samarkandstyle of arch within arch, enriched by a succession of bevels and reveals that give it depth and power. The thick, tower-like minarets, merging with the outer corners of the portal screen, extend to the ground and, together with the high foundation revetment of marble, give the ensemble the impression of solidity necessary to support its exuberant color. The entire court facade is faced with enamel brick and mosaicfaience of the finest quality.

The full scale of colors includes a dominant cobalt blue and turquoise, white, a transparent green, yellow, saffron, aubergine and mirrorblack - all tones fluctuating through several shades. The patterns lucid and vigorous, are artfully adapted to their decorative role, whether for eye-panels, or dome ornament meant to be effective at a thousand feet.

Monotony, difficult to avoid in such a large area, and a distracting intricacy that might compete with the essential architectural forms are both forestalled.

This is accomplished by the energy of the faience floral patterns and brick geometrical schemes; by the emphatic rhythm of the arcades, open galleries and deep recesses; and especially by the contrast of the ivans.

— Arthur Pope, Persian Architecture: The Triumph of...

مسجد گوهرشاد در مشهد در جنوب حرم علی بن موسی الرضا به دستور گوهرشادبیگم همسر شاهرخ ساخته شد. به دلیل ظرافت و زیبایی کاشی‌کاری و خط و اسلوب معماریمسجد گوهرشاد، این مسجد از شاهکارهای معماری ایرانیدر دوره تیموری؛ و به دلیل موقوفات بسیار و مجاورت باآرامگاه علی بن موسی الرضا از مهم‌ترین و شلوغ‌ترین مسجدهای ایران به‌شمار می‌رود، به‌طوری‌که برخی آن را پُربازدیدترین مسجد در ایران می‌دانند.بارها و در زمان‌های مختلف، بر اثر عوامل طبیعی و انسانی صدمات فراوانی متوجه مسجد گوهرشاد شده‌است؛ از جمله در زمین لرزه سال ۱۰۸۴، ایوان مقصوره صدماتی دید که بازسازی گشت و همچنین از جمله مرمت‌های دیگر مسجد پس از گلوله‌باران روس‌ها در سال ۱۳۳۰ هـ. ق بود که به صدمه دیدن گنبد و ایوان‌های مسجد منجر گردید که در سال ۱۳۳۹ هـ. ق گنبد و ایوان مقصوره و ایوان‌های شرقی و غربی مسجد مرمت گردیدند. گنبد ایوان مقصوره، در سال ۱۳۳۹ش برای مرمت اساسی تخریب گشت و ساخت مجدد آن توسط معماران ایرانی وزیر نظر مهندس عباس آفرنده و با رعایت همان ویژگی‌های گذشته و حفظ مشخصات اصلی آغاز گردید و در سال ۱۳۴۱ش خاتمه یافت که در همان زمان نیز سنگ‌های ازاره داخل ایوان مقصوره تعویض گردید و کف ایوان با سنگ‌های مرمر مفروش گشت و در سال ۱۳۴۵ش دور ساقه گنبد با کاشی معرق کتیبه‌ای مزین گردید. اسم گوهرشاد در دو جا با کاشی معرق نگاشته شده‌است: یکی در قسمت بالای در نقره‌ای که به دارالسیاده می‌رود و دیگری بر کتیبه ایوان مقصوره که به خط زیبای شاهزاده بایسنقر می‌باشد. در قسمت وسط نیز کتیبه‌ای به نام محمد رضا امامی وجود دارد. شیوه ساخت این مسجد به سبکچهار ایوانی است و در طی سال‌ها گنبد آن چهار بار تعمیر شده‌است. سبک معماری این بنا به شیوهٔ تیموری و نام معمار آن استاد قوام‌الدین شیرازی ذکر گردیده‌است.

بنیان‌گذاری و جایگاه

این مسجد در جنوب آرامگاه رضوی جای دارد و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظِ آن پیوسته‌است. یک صحن به گستردگی ۲۸۰۰ متر مربع دارد و زیربنای آن ۹۴۰۰ متر مربع است. بنای مسجد دربرگیرندهٔ ۴ ایوان بزرگ و ۷ شبستان است. گنبدخانهٔ پشتِ ایوان مقصوره، با شبستان‌های یک طبقه، بخش‌های مختلف مسجد را به هم پیوند می‌دهد. ایوان جنوبی، ایوان مقصوره نام دارد و ایوان شمالی، معروف به ایوان دارالسیاده است. ایوان شرقی، ایوان اعتکاف نامیده می‌شود و ایوان غربی، ایوانشیخ بهاء الدین نامگذاری شده‌است. بر اساس متن کتیبهٔ به خط ثلث در ایوان جنوبی، این مسجد در سال ۸۲۱ ق /۱۴۱۸ م به دستور و کمک گوهرشاد، همسر شاهرخ تیموری ساخته شده‌است و در طیّ قرون، خرابی‌های زیادی بر آن وارد شده است. بنای مسجد گوهرشاد - که به خاطر نام بانی آن به این نام خوانده می‌شود - تقریباً ۱۲ سال به‌طول انجامیده و معمار اصلی بنا به احتمال قوی قوام‌الدین شیرازی یکی از معروف‌ترین معماران دوره تیموری بوده‌است.

ویژگی‌ها و آذین‌ها

مسجد گوهرشاد مسجدی کلاسیک و به سبک مساجد چهار ایوانی ساخته شده‌است. صحن مسجد تقریباً به شکل مربع و در اطراف آن چهار ایوان بزرگ تاریخی و در فواصل ایوان‌ها هفت شبستان وسیع و شش در ورودی و خروجی است. طول صحن مسجد حدود ۵۶٫۱۳ متر و عرض ۵۱٫۱۸ متر و مجموعاً حدود ۲۸۷۳ مترمربع مساحت دارد. ابوان‌های مجلل و مرتفع در اضلاع مسجد به قرینه یکدیگر ساخته شده‌است.

محراب مسجد گوهرشاد - تابستان ۱۳۹۵ هجری شمسی (۲۰۱۶ میلادی)

ایوان‌ها

ایوان مقصوه (جنوبی): مهم‌ترین ایوانِ مسجد. حدود ۵۰۰ مترمربع مساحت، ۳۷ متر طول و ۵/۲۵ متر ارتفاع، از مهم‌ترین ایوان‌های مسجدهای ایرانی که هنرهای گوناگون در آن به کار رفته‌است. کتیبهٔ بایسنقر (فرزند گوهرشاد) که از بهترین ثلث‌نویسان عهد تیموری بوده، در این ایوان است که تاریخ بنای مسجد بر کاشی معرق، در آن نوشته شده‌است. محراب مسجد در میانِ ایوان جای دارد که یک‌پارچه از سنگ مرمر ساخته شده‌است. کتیبه‌ای در میان مقرنس کاری‌های آن نیز وجود دارد.گنبد مسجد بر بالای این ایوان است.

یکی دیگر از اجزای ایوان منبری است که امروزه به نام «صاحب الزمان» خوانده می‌شود که از چوبِ گردو و گلابیساخته شده و هنرهای منبت‌کاری در آن به کار رفته. سازندهٔ این منبر «محمد، نجّار خراسانی» هنرمند ناشناس عصر فتحعلی‌شاه قاجار می‌باشد. این منبر سال ۱۳۲۵ /۱۹۴۶ م به دستِ «حیدر نیکنام گلپایگانی» تعمیر شد.

گنبد و مناره‌ها

گنبد مسجد به بلندی ۴۱ متر بر بالای ایوان مقصوره جای دارد و سطح خارجی آن با آجر لعاب‌دار و یک کتیبه با خط کوفی تزئین شده‌است. در دو طرف این گنبد،دو مناره هر کدام به ارتفاع ۴۳ متر ساخته شده و دارای کتیبه‌هایی است. این مناره‌ها از روی زمین شروع می‌شوند و پیوسته به ایوان مقصوره بالا می‌روند و به شکل گلدسته در می‌آیند. دور خارجی گنبد ۸۵٫۶۱ متر است به دلیل مشکلاتی که برای آن به وجود آمد در سال...

این بنای تاریخی در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل است.این مسجد به دستور بانو گوهرشاد، دختر امیر غیاث‌الدین ترخان از امرای جغتایی، همسر شاهرخ، فرزند امیر تیمور گورکانی در سال 821 قمری توسط معمار معروف ایرانی، قوام‌الدین شیرازی، با به‌کارگیری سبک معماری دوران تیموری ساخته شد. ساختن مسجد حدود دوازده سال به طول انجامید.

این بنای تاریخی در جنوب حرم مطهر رضوی قرار دارد و به رواق‌های دارالسیاده و دارالحفاظ متصل است.این مسجد به دستور بانو گوهرشاد، دختر امیر غیاث‌الدین ترخان از امرای جغتایی، همسر شاهرخ، فرزند امیر تیمور گورکانی در سال 821 قمری توسط معمار معروف ایرانی، قوام‌الدین شیرازی، با به‌کارگیری سبک معماری دوران تیموری ساخته شد. ساختن مسجد حدود دوازده سال به طول انجامید.

به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، منطقه خراسان، در تاریخ آمده است که پس از اتمام بنای مسجد، بانو گوهرشاد از سران ممالک اسلامی دعوت کرد تا در جشن افتتاح مسجد شرکت کنند. شاهرخ، همسر گوهرشاد برای شرکت در جشن از هرات به مشهد آمد و قندیلی به وزن 3هزار مثقال طلا به روضه‌ منوّره اهدا کرد.

تاریخ بنای مسجد گوهرشاد در سه نقطه از ایوان جنوبی «ایوان مقصوره» دیده می‌شود؛ یکی در پایان کتیبه‌ بایسنقری در سمت چپ ایوان مقصوره، دیگری در کتیبه‌ سمت راست ایوان به خط ثلث و سوم در قسمت داخل پایه‌ شرقی ایوان. نام معمار مسجد نیز در سمت چپِ پایه‌ ایوان جنوبی مسجد ایوان مقصوره زیر کتیبه‌ بایسنقر نوشته شده است.

بنای عظیم مسجد، به شیوه‌ معماری مشرق زمین به صورت حجیم‌سازی و سازه‌ چهار ایوانی با آجرها و مصالح ساختمانی قرن نهم ساخته شده است و می‌توان گفت یکی از شاهکارهای معماری دنیاست. طاق‌های گنبدی‌شکل مسجد و مناره‌های آن با ویژگی و تزئینات خاص و با استفاده از سبک مقرنس، همچنین نقوش و خطوط دیوار بر روی زمینه‌ گچی و معرق‌کاری ممتاز عصر تیموری، جلوه‌های بی‌نظیری از هنر ایرانی را در قلب حرم مطهر به نمایش گذاشته است.

منبر صاحب الزمان(عج) واقع در کنار محراب ایوان مقصوره، از لحاظ قدمت حائز اهمیت است. این منبر نفیس، از چوب گردو و گلابی با شیوه‌ منبت‌کاری و قلم‌زنی بدون به‌کاررفتن میخ در آن، به دست پرتوان استاد محمد نجار خراسانی، منبت‌کار معروف عصر فتحعلی‌شاه قاجار ساخته شده و دارای 5/7مترارتفاع و چهارده پله است. منبر صاحب الزمان(عج) در سال 1325 شمسی توسط مرحوم استاد حیدر نیکنام گلپایگانی مرمّت شد.

گنبد رفیع مسجد بر فراز ایوان مقصوره، بر عظمت این بنا افزوده است. ارتفاع گنبد حدود 41 متر و فضای خالی بین دو پوشش گنبد، 10متر است. سطح خارجی آن با آجر لعاب‌دار و یک کتیبه با خط کوفی تزئین شده است. در دو طرف این ایوان، دو مناره هر کدام به ارتفاع 43 متر از کف مسجد ساخته شده و دارای کتیبه‌هایی چند است. مسجد گوهرشاد صحنی به وسعت 2800 مترمربع دارد و زیربنای آن 9410متر مربع است.

بنای مسجد شامل هشت ایوان بزرگ و هفت شبستان است. گنبدخانه‌ پشت ایوان مقصوره، با شبستان‌های یک طبقه، بخش‌های مختلف مسجد را مرتبط می‌کند. ایوان جنوبی، ایوان مقصوره نام دارد و ایوان شمالی، معروف به ایوان دارالسیاده است. ایوان شرقی، ایوان اعتکاف نامیده می‌شود و ایوان غربی، ایوان شیخ بهاءالدین نام‌گذاری شده است.

نام بانو گوهرشاد، بانی مسجد، در ایوان شمالی مسجد یعنی ایوان دارالسیاده بر کاشی معرق به رنگ زرد و خط ثلث نوشته شده است. این ایوان با معرق‌کاری زیبایی تزئین شده و بر سردَر ورودی آن به رواق دارالسیاده، پنجره‌ای از نقره از آثار عهد قاجاریه نصب شده است.دو ایوان شرقی و غربی مسجد گوهرشاد، با معرق‌کاری ممتاز و کتیبه‌هایی به خط ثلث، مسجد را به رواق امام خمینی(ره) و بست شیخ بهاءالدین مرتبط می‌کند.

این مسجد در طول زمان بر اثر عوامل طیبعی و انسانی صدمات زیادی دیده است؛ از جمله در زمین‌لرزه‌ سال 1084ه‌ق، ایوان مقصوره صدماتی دید که مورد بازسازی قرار گرفت. مرمت‌های دیگر مسجد، پس از گلوله باران روس‌ها در سال 1330ه.ق بود که به صدمه دیدن گنبد و ایوان‌های مسجد انجامید. گنبد و ایوان مقصوره و ایوان‌های شرقی و غربی مسجد نیز در سال 1339ه‌ق مورد بازسازی اساسی قرار گرفت.

منبع: پرتال...