Eski Türkistan şehirlerinde sık sık rastlanan ağaç direkli camilerin, Selçuklu'dan günümüze ulaşmış bir örneği. Anadolu'daki ahşap direkli camilerin en büyüğü ve orjinalliğini günümüze kadar koruyan tek örnek olarak biliniyor. Anadolu'daki ahşap direkli ve düz çatılı camiler içerisinde günümüze ulaşan tek eser aynı zamanda. Gitmeden önce yaptığımız araştırmada burası için 'ağaç cami müzesi' denildiğini öğrendik. Gerçekten de Anıta benzer taç kapısı, tamamı cevizden olan çivi ve tutkal kullanılmadan tamamı kündekari tekniği ile yapılan minberi, sırlı tuğlalarla örülen ve aralarına çinilerle kaplı kubbesi, çini mozaik tekniğiyle yapılmış mihrabı, kar kuyusu, bey mahfili, itikaf mahalli ve çilehanesiyle Selçuklu'lardaki birden çok mimari özelliği bünyesinde barındıran tek eser. Cami içerisinde sedir ağacından yapılmış toplamda 47'si direk olmak üzere toplamda 602 adet sütun ve kiriş bulunuyor. Bu sütun ve kirişler, 6 ay boyunca suda bekletildikten sonra fırınlanarak taş kaideler üzerine oturtulmuş ve günümüze kadar da orijinal haliyle kalabilmiş. Cami içerisinde benim ilk kez rastladığım, dönemin Eşrefoğlu beylerinin namazlarını kılarak ibadet ettikleri ve ayrıca beylik işlerini görüştükleri bir bey mahfili mevcut. Yine caminin ortasında örneğini ilk kez gördüğüm bir kar kuyusu var. Tavanın kuyuya denk gelen kısmı cam ile kapatılmış. 1941 yılına kadar caminin üzeri toprakla örtülüymüş ve bu tarihe kadar çatıda biriken kar, bugün camla kapatılmış kısımdan caminin ortasında yer alan kar kuyusuna kürünüp depolanırmış. Bundan maksat karın kuyuda yavaş yavaş eriyerek hem caminin tavanına zarar vermemesi hem de kış aylarında cami içerisindeki nem dengesinin korunarak ahşap sütun ve kirişlerin kuruyup çatlamasının engellenmesiymiş. Bunu öğrendikten sonra keşke bu uygulama günümüzde de devam etseydi diye düşündüm. Tavanı camla kapatmak orijinalliği bozmuş maalesef. Caminin çini mozaik tekniğiyle yapılmış olan mihrabı Selçuklu Çini Mihrapları içerisinde büyük ölçüde orijinalliğini koruyarak günümüze ulaşan tek mihrap. Mihrabın merkezindeki 8 kollu yıldız kabartması Selçuklu Devletini; etrafındaki merkeze yönelmiş 24 adet ok ise Oğuz boylarını sembolize ediyor. Okların yönünün merkeze doğru olması bağlılık mesajı verirken, merkezden oklara süzülen ışın demetleri ise Selçuklu Devleti'nin Anadolu beylikleri üzerine bir güneş gibi doğduğu mesajını vermek amacı taşıyormuş. Mihrabın etrafına Âl-i İmran suresinin 38-41. ayetleri, kavsaranın üst kısmına ise En'am suresinin 79. ayeti işlenmiş. Cami hakkında daha anlatacak çok şey var ama ben en çok etkilendiklerimi anlatmaya çalıştım. Bir kez daha diyorum ki ülkemizde yer alan bu eserlerin yarısı başka bir ülkede olsaydı hem reklamını daha iyi yaparlar hem canları pahasına korurlardı. Bir gün biz de tarihimize gerçek manada sahip çıkarız umarım.