Amir Khayrbak Funerary Complex — Attraction in Cairo

Kahire'nin en güzel mimari eserlerinden bir tanesi olup, Beylerbeyi Hayır Bey tarafından yaptırılmıştır. Kendisi de buradaki türbesinde medfundur. Hayır Bey, Çerkez asıllı olup muhtemelen 1464 veya 1465 yılında Kerâc yakınlarındaki Samsum köyünde doğmuştur. Babasının adı Memluk emirlerinden Malbay’dır. Künyesi Hayır Bey bin Malbay olarak belirtilir. Yetişkin çağa ulaşınca babası tarafından kardeşleri Kesbay, Hızır Bey, Canbolat ve Kansu gibi Sultan Kayıtbay’ın hizmetine verilir. Köle statüsünü haiz olmadan girdiği Memluk sarayında yetiştirildikten sonra sultanın memluklerinden biri olur. Ardından Devatdar Akbirdi’ye intisap eder ve haseki devatdarı Sikkın ünvanını alır. Sonraki yıllarda Mukaddem Elf Emîrleri arasına girer ve 1502’de Kansu Gavri’nin Memlük Sultanı olması üzerine hâcibül hüccâblığa tayin edilir. 1504 Eylülünde, Şam’a tayin edilen Emîr Sıbay’ın yerine Halep nâipliğine getirilir. Bu görevi sırasında Osmanlı-Memlük sınır mücadelelerine yakından şahit olduğu gibi, Yavuz Sultan Selim ile Kansu Gavri arasındaki mektuplaşmalar da onun vasıtasıyla yapılır. Bu durum, daha sonra Şam’ın ve Mısır’ın Osmanlılar tarafından zaptında oynadığı etkili rolün başlangıcını teşkil etmiştir. 1517 yılındaki Ridaniye savaşından sonra Osmanlılar’a bağlılık göstererek, memlükler, şeyhülaraplar, mübâşir ve âyanları Osmanlılar’a itaate teşvik eder. Böylece Osmanlılar’a itaat edip sadakatle hizmette bulunan Hayır Bey’in, Mısır’ın durumunu ve Memlük kanunlarını çok iyi bilmesi, Çerkez ve Araplar’ı hoş tutmadaki kudreti onun Mısır Beylerbeyliğine getirilmesinde rol oynar. Hayır Bey, itaat ve sadakatlerinden emin olduğu Memluk idarecilerine görevler verir. Bu arada kendisi de halka adalet ve şefkatle muamele etmek, fesadı önlemek, Memluk mevzuatını ıslah ederek uygulamak, Mısır’ın sınır ve limanlarını dış tehlikelerden korumak ve Haremeyn erzakını düzenli biçimde sağlamakla görevlendirilir. Hayır Bey’in Mısır idaresinde karşı karşıya kaldığı ilk meseleler; devlet merkezi, Mısır’da bulunan Osmanlı Beyleri ile askerleri ve eyaletin mahallî kuvvetleri olan Memlükler ve Şeyhülaraplar arasındaki münasebetleri düzenlemek olur. Ayrıca Mısır’ın zaptından sonra gizlenen memlukler için çıkarılan umumi aftan istifade ederek ortaya çıkıp itaat gösterenlere, askerî kabiliyet ve maharetlerine göre ulûfe ve cerâye, yaşlılarına da tekaüt ulûfesi bağlar. Mısır’ın durumunu iyi bilen Memluk emîrlerinden kethüdâ, devâtdâr, mîrâhur, mihmandar vb. idarî ve askerî yardımcılar seçer. Mısır’ın zaptından sonra Yavuz Sultan Selim, Mısır’da Osmanlı nizamının kısa sürede kurulamayacağını anladığından, eyaletin eski teşkilâtının ıslahını, eyalete uygun olanlarının bırakılmasını, Memluk saltanatına mahsus olanlarının ise ya düzeltilmesi ya da kaldırılmasını emretmiştir. Bu emir uyarınca Hayır Bey, Mısır’ın mahallî olan teşkilâtını büyük kısmıyla koruma, itaat eden Memlük idarecilerinden faydalanma ve bazı hizmetleri birleştirme veya değişik adlar altında yeniden düzenleme yolunu takip etmiştir. Halk arasında Melikü’l Ümerâ unvanıyla tanınan Hayır Bey, şehir halkının davalarını halletmek için her cumartesi, maiyetinde kādılkudâtlar olduğu halde Kahire’nin bir meydanında divan akdeder ve subaşı vasıtasıyla kendisine arz edilen meseleleri karara bağlardı. Beş yıl üç ay kadar beylerbeylik yaptıktan sonra 5 Ekim 1522 tarihinde vefat eden Hayır Bey, Kahire’de yaptırdığı bu caminin bitişiğindeki türbesine defnedilmiştir. Bazı tarihi kayıtlara göre, Kanuni Sultan Süleyman'ın adanın fethiyle sonuçlanan Rodos Seferi'ne katılmış ve Hospitalier Şövalyeleriyle girilen bu çarpışmalarda şehit olmuştur. Hayır Bey, İbn İyâs’a göre sert ve inatçı bir yapıya sahip, sultanlığa lâyık 'muhteşem bir hâkim' olup, Mısır'ın bütün işlerine vâkıftı. Rabbim rahmet eylesin, mekanını Firdevs...

I went there , I love Islamic Cairo mosques. Amir Khayer Bek, a former governor of Aleppo under the last Mamluk sultan al-Ghuri, was appointed as the fi rst Ottoman governor of Cairo following the Ottoman conquest of Egypt in 1517. Khayrbek Mosque, a religious and funerary complex, was built between 1502 and 1520 adjacent to Khayer Bek’s residence, the Alin Aq Palace (13th–14th century). The sabil (public water source) of Janim al-Hamzawy (1532) was erected nearby, as were two Ottoman houses (17th century). In 1884, an earthquake caused serious damage to the top of the Khayrbek Mosque minaret, leading to the collapse of its pavilion. In 2002, in coordination with the Supreme Council of Antiquities (SCA), AKTC started reconstruction of the upper part of the minaret and a conservation project involving the entire complex...

مجمع الأمير خاير بك: قصة خائن مصر الأول يقع مجمع الأمير خاير بك المعماري في شارع باب الوزير التاريخي بمنطقة الدرب الأحمر، ويُعد واحداً من أهم الآثار التي تروي قصة نهاية دولة المماليك وبداية العصر العثماني في مصر. هذا المجمع، الذي يتميز بتصميمه الفريد وموقعه الاستراتيجي، يرتبط ارتباطاً وثيقاً بشخصية صاحبه المثيرة للجدل. المنشئ: خائن مصر من هو: كان الأمير خاير بك أحد كبار أمراء المماليك الجراكسة، وشغل منصب نائب السلطنة في حلب في عهد السلطان قنصوه الغوري. الخيانة العظمى: يُعرف خاير بك في التاريخ بأنه "خائن بك" أو "خائن مصر". ففي معركة مرج دابق الحاسمة عام 1516م، خان سيده السلطان الغوري وانسحب بقواته من أرض المعركة، مما تسبب في هزيمة ساحقة للجيش المملوكي ومقتل السلطان، وفتح الطريق أمام السلطان العثماني سليم الأول لغزو مصر. المكافأة: كمكافأة له على خيانته، عينه السلطان سليم الأول ليكون أول والٍ (باشا) عثماني على مصر بعد سقوط دولة المماليك. وقد حكم مصر بقسوة شديدة، مما زاد من كراهية المصريين له. مجمع معماري فريد التاريخ: بدأ خاير بك في بناء هذا المجمع عام 1502م، أي قبل خيانته بحوالي 14 عاماً، ليكون مدفناً له ومؤسسة دينية تخلد ذكراه كأمير مملوكي. الموقع: يقع المجمع في موقع فريد على حافة تلة صخرية في شارع باب الوزير، مما يمنحه مظهراً يشبه القلعة الحصينة. ويجاور آثاراً هامة أخرى مثل جامع آق سنقر (المسجد الأزرق) وقصر ألين آق. الوظيفة: كان المجمع يضم مسجداً ومدرسة، وقبة ضريحية، وسبيلاً وكُتاباً. الوصف المعماري يتميز المجمع بجمعه بين عناصر العمارة المملوكية التقليدية وتصميم فريد غير متناظر فرضته طبيعة الموقع. القبة الضريحية: هي الجزء الأجمل في المجمع، وهي قبة حجرية مزخرفة من الخارج بزخارف نباتية وهندسية دقيقة على طراز العمارة المملوكية المتأخرة. وقد دُفن خاير بك بالفعل تحت هذه القبة بعد وفاته عام 1522م. المئذنة: للمسجد مئذنة فريدة، حيث إن قمتها لم تكتمل أو فُقدت في وقت غير معروف. الأسطورة: يُروى أن الصلاة لم تقم في هذا المسجد أبداً، إما بسبب اكتشاف خطأ في اتجاه القبلة، أو كنكاية شعبية في "الخائن" الذي بناه. الترميم والزيارة اليوم (سبتمبر 2025) الحالة: خضع المجمع لعملية ترميم وتطوير شاملة ضمن مشروع إحياء منطقة الدرب الأحمر الذي نفذه صندوق الآغا خان للثقافة، وهو اليوم في حالة حفظ ممتازة. الزيارة: يُعتبر المجمع جزءاً أساسياً من المسار السياحي لشارع باب الوزير. يمكن للزوار الاستمتاع بجمال واجهاته وقبته ومئذنته من الخارج، وهو مفتوح للزيارة من الداخل. يظل مجمع خاير بك اليوم أثراً فريداً، لا يروي فقط قصة فنية معمارية، بل يروي فصلاً درامياً من تاريخ مصر، قصة أمير بنى مدفنه كأمير مملوكي، ودُفن فيه كأول حاكم عثماني بعد أن سلم...