Pandav Leni Hill — Attraction in Nashik

Pandavleni Caves, also known as Pandu Lena or Trirashmi Leni, are ancient rock-cut caves located near Nashik in Maharashtra, India. These caves hold significant historical, architectural, and religious importance, dating back to around 2nd century BC to the 3rd century AD.

Key features and aspects of Pandavleni Caves:

Architecture: The Pandavleni Caves consist of a series of 24 Buddhist caves carved out of the basalt rock on a hillside. These caves showcase exquisite rock-cut architecture, with intricately carved pillars, stupas, chaityas (prayer halls), viharas (monasteries), and intricate sculptures.

Buddhist Heritage: These caves served as viharas for Buddhist monks, providing living quarters for meditation and study. The caves also served as a site for Buddhist rituals and gatherings.

Historical Significance: The caves are believed to have been constructed during the reign of the Satavahana dynasty. They were in use for several centuries and represent a significant phase of Buddhism in the region.

Artistic Marvel: The caves are adorned with beautiful sculptures, carvings, and inscriptions, depicting scenes from the life of Buddha, Bodhisattvas, and various Buddhist divinities. The intricate craftsmanship and artistic detailing of the sculptures are remarkable.

Location and Accessibility: The Pandavleni Caves are located atop Trirashmi Hills, around 8 kilometers from Nashik city. Visitors can reach the caves by climbing a series of steps leading to the hilltop.

Scenic Surroundings: The site offers a panoramic view of Nashik city and its surroundings. The serene and peaceful ambiance amidst the caves and lush greenery adds to the charm of the place.

Tourist Attraction: Pandavleni Caves attract tourists, history enthusiasts, archaeology aficionados, and those interested in ancient Indian architecture and Buddhism.

Conservation: Efforts have been made for the preservation and maintenance of these caves by the Archaeological Survey of India (ASI) to protect the historical and cultural heritage they represent.

The Pandavleni Caves stand as a testament to ancient Buddhist architecture and serve as an important historical and cultural site in India, drawing visitors to explore the rich heritage and craftsmanship of...

Best place for a trekking trip with friends n family But remember to carry water 💦 with you in bottle as it’s very important while trekking Many ancient sculptures are present also you can click best pics as scenic best in evening Don’t visit in summers as it’s get worst at hill Some facts : The caves can be traced back up to the 1st century BCE by inscriptions recording donations.[12] Out of the twenty-four caves, two caves are a major attraction - the main cave which is the Chaitya (prayer hall) has a beautiful Stupa; the second one is cave no. 10 which is complete in all structural as well inscriptions. Both the caves have pictures of Buddha come out of a printer stuck all over the rocks there is also no water supply there. The caves are facing eastwards. So it is recommended to visit the caves early morning as in sunlight the beauty of carvings is enhanced.

The caves were called Pundru which in Pali language means "yellow ochre color". This is because the caves were the residence of Buddhist monks who wore "the chivara or the yellow robes". Later on, the word Pundru changed to Pandu Caves (as per Ancient Monuments Act 26 May 1909). Decades later people started calling it Pandav Caves - a misnomer which is used for every cave in India.

The various inscriptions confirm that Nashik in that period was ruled by 3 dynasties – the Western Kshatrapas, the Satavahanas and the Abhiras. It seems there was always a conflict between Satavahanas and the Kshatrapas over supremacy. However, all the 3 kings fully supported Buddhism. The inscriptions also confirm that apart from the kings, local merchants, landlords too supported and donated huge sums for the development of...

पांडव लेणी प्रामुख्याने बौद्ध धर्माच्या हीनयान व महायान पंथांच्या कालखंडात खोदण्यात आली. येथे एकूण २७ ब्राह्मी शिलालेख कोरले असून त्यातून सातवाहन व पश्चिमी क्षत्रप (क्षहरात) यांच्या इतिहासाविषयी उपयुक्त माहिती मिळते. या लेणी-समूहात एक चैत्यगृह असून बाकीचे सर्व विहार आहेत. साधारणपणे येथील विहारांची ओसरी, मंडप व सभोवताली खोल्या अशी स्थापत्य-रचना आढळून येते. येथील स्तंभांचा घटकक्रम साधारणपणे अष्टकोनी स्तंभ, घंटाशीर्ष, आमलकयुक्त चौरसाकृती घटक, त्यावर स्वारशिल्प आणि कठडा असा आहे. साधारणपणे इ. स. पू. पहिल्या शतकापासून ते इ. स. सातव्या शतकापर्यंत येथे लेणी संबंधित कार्य सुरू होते. मूळच्या हीनयान लेण्यांत नंतर सुमारे सहाव्या शतकात महायान परंपरेसाठी आवश्यक असे बदल करण्यात आले. बऱ्याचशा लेण्यांत बौद्ध शिल्पे कोरण्यात आली आहेत. यातील गौतम बुद्ध यांची शिल्पे स्थानक, प्रलंबपादासन, पद्मासन, सिंहासन तसेच ध्यानमुद्रा, धर्मचक्रप्रवर्तनमुद्रा, वरदमुद्रा व महापरिनिर्वाणमुद्रेत कोरण्यात आली आहेत. सोबत बोधिसत्त्वांची (पद्मपाणी, वज्रपाणी, मैत्रेय इ.) शिल्पेही पाहावयास मिळतात. येथे एकंदरीत २४ लेणी असून भारतीय पुरातत्त्व सर्वेक्षण विभागाने या उत्तराभिमुख लेणींना पूर्वेकडून पश्चिमेकडे अनुक्रमांक दिले आहेत.

लेणी समूहातील क्र. १ हे विशाल परंतु अर्धवट खोदलेले लेणे आहे. यास ओसरी व मंडप आहे. ओसरीत चार स्तंभ व दोन अर्धस्तंभ आहेत. या लेण्याच्या मुखभागावरील नक्षीकाम हे लेणे क्र. ३ सारखे आहे.

लेणे क्र. २ हे मूळतः वासिष्ठीपुत्र पुळुमावी याच्या राज्यरोहणाच्या सहाव्या वर्षी खोदले गेले असल्याचे येथील एका खंडित शिलालेखातून समजते. या लेण्यात गौतम बुद्ध व बोधिसत्त्वांची काही शिल्पे कोरली आहेत. लेणे क्र. ३ हा एक सुंदर विहार असून त्यात दोन खोल्या असलेली ओसरी व १८ खोल्या असणारा मंडप आहे. हे लेणे गौतमीपुत्र सातकर्णीची आई गौतमी बलश्री व मुलगा वासिष्ठीपुत्र पुळुमावी यांनी खोदवले. ओसरीत ब्राह्मी लिपीतील व प्राकृत भाषेतील चार शिलालेख असून सातवाहन व पश्चिमी क्षत्रपांच्या ऐतिहासिक साधनांच्या दृष्टीने अत्यंत महत्त्वाचे आहेत. ओसरीतील दरवाजाच्या दोन्ही बाजूंस दोन मनुष्याकृती व शिल्पपट आहेत. ओसरीत सहा अष्टकोनी स्तंभ आहेत. स्तंभशीर्षांवर मनुष्याकृती व काही प्राण्यांच्या मिश्रणातून बनलेली शिल्पे आहेत. लेणे क्र. ४ हा एक लहान विहार असून यास दोन स्तंभ व दोन अर्धस्तंभयुक्त ओसरी आहे. स्तंभशीर्षांवर स्वार व हत्ती कोरलेले आहेत. लेणे क्र. ५ ते ९ साधारण असून उंचवट्यावर खोदली आहेत. लेणे क्र. ५ व ६ ही नंतरच्या काळात पोढीप्रमाणे उपयोगात आणल्याची दिसून येतात. लेणे क्र. ६ मध्ये एक शिलालेखही कोरण्यात आलेला आहे. लेणे क्र. ७ मध्ये एका भिक्षुणीचा दानलेख, तर लेणे क्र. ८ मध्ये बौद्ध उपासकांचे दोन दानलेख आहेत. लेणे क्र. ८ मधील एका लेखातील दानकर्ता ‘मुगुदास’ हा कोळी असून तो ‘चेतिक’ (चैत्यिक) पंथाचा उपासक असल्याचे समजते. लेणे क्र. ९ मध्ये एक ओसरी व तीन खोल्या असून स्तंभशीर्षांवर प्राण्यांची शिल्पे आहेत. लेणे क्र. १० हा एक मोठा विहार असून लेणे क्र. ३ सारखा आहे. हा विहार जुन्नर येथील गणेश विहारानंतर सर्वांत मोठा विहार समजला जातो. या लेण्यात स्तंभ व दोन खोल्या असलेली ओसरी, तसेच तिन्ही बाजूंनी १६ खोल्या असलेला मंडप आहे. लेणे क्र. ११ मध्ये एक दानलेख असून मागील भिंतीवर नंतरच्या काळात ऋषभदेव, अंबिका व मातंग किंवा सर्वानुभूती ही जैनशिल्पे कोरण्यात आली आहेत. लेणे क्र. १२, १३ व १४ साधारण आहेत. लेणे क्र. १२ मध्ये भिक्षुसंघास लेणे दान दिल्याविषयी ६ ओळींचा एक लेख आहे.

लेणे क्र. १५ व १६ मध्ये सर्वसाधारणपणे लेणे क्र. २ प्रमाणेच गौतम बुद्ध व बोधिसत्त्वांची शिल्पे कोरण्यात आली आहेत. याशिवाय लेणे क्र. १६ हे लेणे क्र. १५ च्या वरती खोदले असून काही विद्वानांच्या मते मूळचे हीनयान पंथी असावे. या लेण्यात वज्रपाणी, बुद्ध व मैत्रेय यांची त्रिकूट शिल्पेही कोरण्यात आली आहेत.

लेणे क्र. १७ हे यवन व्यापारी ‘इंद्राग्नीदत्त’ याने खोदवले. या आशयाचा एक शिलालेख या लेण्याच्या ओसरीत कोरला आहे. हे लेणे चैत्यगृहाच्या डाव्या बाजूला असून ओसरीत चार स्तंभ व दोन अर्धस्तंभ आहेत. ओसरीतील स्तंभशीर्षांवर विभिन्न प्राण्यांची शिल्पे आहेत. यातील काही शिल्पे वैशिष्ट्यपूर्ण आहेत. जसे एका प्राण्याला चोच असून त्याचे शरीर वाघाचे आहे. प्राण्यांवर स्वार झालेल्यांमध्ये काही व्यक्ती व मुले दर्शविण्यात आली आहेत. लेणे क्र. १८ हे या टेकडीवरील एकमेव चैत्यगृह असून ते १२ मी. लांब व ६.५ मी. रुंद आहे. याचा तलविन्यास चापाकृती असून छत गजपृष्ठाकार आहे. लेण्यातील स्तूप १७ स्तंभांनी वेढलेला आहे. लेणे क्र. १९ हे लेणे क्र. १८ च्या बाजूला व लेणे क्र. २० च्या खाली आहे. हे लेणे कण्ह सातवाहनाच्या काळात खोदले असून आकाराने लहान आहे. यात सातवाहनकालीन...