Çinili Mosque — Attraction in Üsküdar

Üsküdar Bağlarbaşı’nda Çinili Mescit Sokağı ile Çavuşdere Caddesi’nin kesişiminde Çinili Külliyesi içerisinde bulunan Çinili Cami, 1640 yılında Mahpeyker Kösem Sultan tarafından yaptırılmıştır.Mimarı Kasım Ağa’dır.

Cami sahnına açılan cümle kapısı üzerinde, üç beyitlik şu kitabe vardır:

Hemişe hazreti vala cenab-ı Valide Sultan Hulûs üzre li vechi’llah hayrat itmedir şanı Yapub bu camii ana nice emlak vakf itdi Muvaffak itdi hayrata anı tevfik-i Rabbanî Tamam olunca didi Himmet’a tarihini hatif Bu camide olan taat ola makbul-i Sübhanî

Kitabenin altında tarih yazılı değildir. Ebced hesabı ile 1051 rakamı çıkmaktadır. Kare planlı mabet tek ve sağır kubbelidir. Kubbe, köşe trompları üzerine oturtulan sekiz yüzlü bir kasnağa bindirilmiştir. Caminin dört duvarı, kubbe kasnağına kadar serapa çini ile kaplıdır. 17. yüzyıl çiniciliğimizin en nefis örnekleri sanki bu şirin camide sergilenmiş gibidir. Çinilerdeki beyaz, siyah, açık mavi, mor, lacivert, kırmızı ve yeşil renklerle bezenmiş lale, gül, karanfil ve papatyaların ahenkli uyuşması çok güzeldir. Mabet, altlı üstlü 20 pencereden ışık alır. Alt pencerelerin üstündeki çini panolarda mor zemin üzerine beyaz ile Besmele ve Ayete’l Kürsî yazılıdır. Üst pencerelerin altında da mor zemin üzerine beyazla Fetih Suresi yazılmıştır. Pencere kapakları üzerinde Kaside-i Bürde yazılıdır. Kubbe, kalem işleri ile bezenmiştir. Som mermerden yapılmış olan minberi, taş işçiliğinin nefis bir örneğidir. Şebeke desenleri emsalsizdir. Dört sütun üzerinde yükselen külahı renkli çinilerle kaplanmıştır. Mihrabı da tamamen çini ile kaplanmıştır. Sağındaki çini panolardan Besmele yazılı olanının tamamı, soldakinin üst sırasından iki parçası yok olmuştur. Caminin içinde bir de hünkar mahfili vardır.

Zamanla harap olan cami, 1938 ve 1965 yıllarında onarılmıştır. En son 2018 yılında tamamlanan restorasyon çalışması ile cami ibadete açıktır.

Tek minareli ve tek şerefeli olan bu caminin avlusunda şadırvan...

Üsküdar’ın Murat Reis mahallesinde kendi adını taşıyan semttedir. Bir avlu içindeki cami, medrese, sebil ile avlu dışındaki çifte hamam, sıbyan mektebi ve çeşmeden meydana gelir. Avlunun kuzey kapısı ile caminin girişinde bulunan iki kitâbeden külliyenin 1050 (1640) yılında inşa edildiği öğrenilmektedir; ancak kitâbelerde medreseden söz edilmeyişi onun daha sonra yapılmış olabileceği fikrini vermektedir. Külliyenin mimarının o yıllardaki hassa başmimarı Kasım Ağa olduğu sanılmaktadır. Külliyenin vakfiyesi bulunmamakla birlikte bâni Kösem Sultan’ın İstanbul, Rumeli, Anadolu, Mekke ve Medine’de yaptırdığı hayrata ait biri 1026 (1617), diğeri 1049 (1639) tarihli iki vakfiye bulunmakta ve bunların ikincisinden bazı bilgiler elde edilebilmektedir. Ayrıca Ayvansarâyî’den, Büyük Vâlide Hanı’nın gelirinden bir kısmının bu külliyenin masraflarını karşılamak için vakfedildiği ve Muhâsebe-i Evkaf Defteri’nden de (BA, nr. 5493) Kösem Sultan’ın haslarından sağlanan gelirden yine cami ve çevresindeki hayır müesseselerine pay ayrıldığı öğrenilmektedir. Merkezde ve Çinili Mescid sokağı üzerinde yer alan cami kare planlı ve tek kubbelidir. Kare mekân, kıble yönü hariç üç taraftan sekizgen kesitli ve başlıkları baklavalı yirmi mermer sütuna oturan ahşap çatılı geniş bir son cemaat yeriyle çevrelenmiştir. Yüksek bir platform üzerine kurulmuş olan caminin son cemaat yerine kuzey ve batıdaki merdivenlerle çıkılır. Ahşap örtü uzayarak etekleri kuzeydeki merdivenin üzerinde iki, batıdakinin üzerinde üç sütuna basan iki saçak meydana getirmiştir. Caminin kuzey duvarı, girişin iki yanında pencere alınlıklarındakiler kısmen tahrip edilmiş çinilerle kaplıdır. Bu durum ve ayrıca ahşap çatının oturduğu mermer sütunların aralarının demir şebekeyle kapatılmış olması son cemaat yerine ikinci bir mekân hissi...

Çinili Cami Tarihi ve Genel Bilgileri 1640 yılında yapımına başlanan caminin inşası 8 yıl sürmüş ve 1648 yılında tamamlanmıştır. Sultan 1. Ahmed Han’ın zevcesi, 4. Murad Han’ın ve Sultan İbrahim’in validesi Kösem Mahpeyker Valide Sultan tarafından, külliye şeklinde, aynı zamanda diplomat olan Mimar Kasım Ağa’ya yaptırılmıştır. Külliye içerisinde bulunan, cami, medrese, süs havuzu, sebil ve hamam’ın dışında küçük bölümde sübyan okulu olarak kullanılmıştır.

Çinili Cami Mimari Özellikleri Külliyesi, bir kaide üzerinde kare şeklinde tasarlanmış, tek bir sağır kubbe ve bir minareden oluşmaktadır. Minare daha sonra, diğer eserlere ilham olacak düzgün kesme “küfeki” (havayla teması sonucu, daha da sertlik ve sağlamlık kazanan istridye kalkeri ) taşından yapılarak, minare dışa taşacak şekilde konumlandırılmıştır.

Caminin içi ise, “rumi ” ve “hait” tezhip sanatlarıyla süslenmiştir. Birkaç basamakla çıkılan son cemaat yeri çinilerle kaplıdır. Ancak bunların çoğu alınmış ve yerlerine başka başka çiniler oturtulmuştur.

Caminin avlusunda sekiz sütunu bulunan bir kubbenin altında mermer şebekeli şadırvan bulunmaktadır. Üç tarafını yirmi mermer sütunlu bir saçak örtmektedir. Avlunun (L planlı ) revakı zamanla yıkılmıştır.

Mihrabın içi tamamen çini kaplıydı. Mihrapta, sağındaki çini yazılardan “besmele” yazılı olanı tamamen, mihrabın solundaki sıradan ise iki parça çini zamanında çalınmıştır.

İki avlu kapısı olan caminin, kuzey kapısının üstünde şair Fevzi’nin on iki mısralık tarih manzumesi...