Ali Paşa Cami Ve Türbesi — Attraction in Tokat

Mahallî bir yayında caminin Tokat Vakıflar İdaresi’nde otuz beş sayfalık alt tarafı eksik Arapça vakfiyesi bulunduğu ve bunun 980 (1572-73) tarihli olduğu yazılıdır. Bu bilginin kaynağı, Tokat Müzesi’nde bulunan 1930 yıllarında son derece dikkatli ve gayretli Tokatlı bir araştırıcı tarafından yazılmış eski eserler defterlerindeki etraflı nottur. Burada bazı satırları aynen istinsah edilmiş bu vakfiyede caminin kurucusunun Ali Paşa olduğu açık olarak anlatılmaktadır. Ancak Tokat’ta Osmanlı devrinin en önemli eserlerinden olan bu caminin hangi Ali Paşa tarafından yaptırıldığı bilinmemektedir. Evliya Çelebi burayı Koca Ali Paşa Camii olarak adlandırarak, “gayet mükellef ve süslü ve mâmur olup selâtin camii gibi büyük kubbe ve yüksek sütunlarla donanmış...” olduğunu bildirir. Halil Edhem, Ali Paşa’nın Eretna (Ertena) oğulları soyundan geldiğini iddia etmişse de bu da inandırıcı görülmemiştir. Caminin yanındaki tamamen kesme taştan yapılmış türbede üç mezar bulunmaktadır. Kitâbelerine göre bunların ilk ikisinde, 980’de (1572-73) ölen Ali Paşa (halk Mustafa Bey’in mezar kitâbesindeki “...kim Ali Paşa” ibaresinin yanlış okunmasından dolayı buna Kemer Ali Paşa der) ile 972’de (1564-65) ölen oğlu Mustafa Bey yatmaktadır. Üçüncü mezar ise kitâbesiz olup paşanın zevcesi veya kızına ait olduğu kabul edilmektedir. Buna göre caminin yapılışı mezar taşlarındaki bu tarihler civarında olmalıdır. Ali Paşa’nın Sultan II. Bayezid’in damadı olduğu yolundaki söylenti de inandırıcı değildir. Ancak Mustafa Bey’in mezar taşındaki “...nesl-i Sultan Bayezid...” sözünden, Ali Paşa’nın Kanûnî Sultan Süleyman’ın oğlu olup isyan eden ve sonunda İran’a sığınmışken 969’da (1561-62) orada katledilen Şehzade Bayezid’in damadı olabileceği ileri sürülmüştür. Yine tahminlere göre Ali Paşa Tokat’a sürgün edilmiş ve II. Selim zamanında Şehzade Bayezid’in taraftarları bertaraf edilirken o da öldürülmüştür. Fakat bütün bu iddialar henüz sağlam bir dayanağa sahip değildir. Ali Paşa Camii 1939 yılındaki zelzelede hayli zarar görmüş, 1943 zelzelesinde hasarlar büyümüş, 1945’te ise son cemaat yeri kısmen yıkılmıştır. Cami 1953’te tamir edilmiş, ancak içinde pek çok tarihî şahsiyetin mezar taşları bulunan hazîresi ortadan kaldırılmıştır.

Ali Paşa Camii muntazam kesme taşla inşa edilmiş büyük ve gösterişli bir yapıdır. Avlusu ortadan kalkmış, caminin mimarisine uymayan bir şadırvan yapılmıştır. Çok geniş olan son cemaat yeri bir kubbe ile örtülüdür. Caminin harimi kare bir plana göre yapılmış, fakat çok kalın olan duvarlarda nişler oyulmak suretiyle mekân genişletilmiştir. Böylece elde edilen sekizgen desteklerin üstüne sekizgen bir kasnak inşa olunarak bunun da üstüne esas kubbe ve kasnağı yerleştirilmiştir. İçeride kubbeye geçiş, köşelerde tromplarla sağlanmıştır. Sağdaki ince uzun taş minare kürsüsü ile cami beden duvarı arasında küçük bir ara mekân bulunmaktadır. Böylece son cemaat yerinin iki yandan taşkın oluşu sağda bir dereceye kadar örtülmüş ise de solda bu taşkınlık gözü rahatsız edecek şekilde belirlidir. Mimari bakımından hoş olmayan bu aksaklık caminin ilk düşünülen planının tamamlanmadan kalmasına bağlanabilir. Belki harimin iki yanında tabhâne odaları yapılması veya son cemaat yerinin avluyu çeviren revaklar ve medrese odaları ile bağlanması tasarlanmış olabilir.

Caminin minber ve mihrabı sade olmakla beraber iki renkli mermerden zarif bir biçimde itinalı bir işçilikle işlenmiştir. Evliya Çelebi, muhtemelen bu caminin evkafından olan büyük bir Ali Paşa çifte hamamını da anar. Türbenin üstü, sekizgen bir kasnak üzerine oturan bir kubbe ile örtülüdür. Geniş iki pâyeye oturan bir kubbe ile örtülü bir ön mekân vardır. Bu kısmın Sivas valisi olan başka bir Ali Paşa tarafından yaptırıldığı ileri sürülür. Ali Paşa Camii’nin çok değerli Kafkas halıları ile döşenmiş olduğu da tesbit edilmiştir. XVII-XVIII. yüzyıllara ait olan on dokuz kadar halıdan bazıları müzeye kaldırılmış, bazıları ise yerinde bırakılmıştır.

semavi eyice, islam...

Tokat merkezi konumu . Dini ibadet şahanesi Yaş Meydan Mahallesi'nde bulunan cami, kuzeydoğusundaki türbe ve doğusundaki hamam ile birlikte bir külliye oluşturmaktadır. Portalinde kitabelik bulunmasına karşılık kitabesi olmayan yapının banisinin Temerrüd Ali Paşa olduğu son araştırmalarla belirlenmiştir. Ali Paşa'nın Erzurum Valiliği yaptığı sırada vefat ettiği ve vefat tarihinden hareketle külliyenin 1572 yılında yaptırıldığı düşünülmektedir. Caminin mimari özellikleri de 16.yy ikinci yarısından önceye tarihlenemeyeceğini göstermektedir. 1939 ve 1943 depremlerinde büyük hasar gören caminin onarımı 1953 yılında tamamlanmıştır. Dört yönde duvara gömülü sekiz adet fil payenin sınırlandırdığı kare planlı harim, nişlerle genişletilerek üzeri tromp geçişli, 11,50 cm çapında büyük bir kubbeyle örtülmüştür. Kuzey cephede yedi kubbeyle örtülü son cemaat yeri bulunmaktadır. Kuzey cephede iki renkli mermerden yapılmış taçkapıyla girilen harim, beden duvarlarında sağır kemerler içerisine yerleştirilmiş çift sıra pencereler, kubbe kasnağı ve kubbe eteğine açılmış pencerelerle aydınlatılmaktadır. Harim içinde güney duvarının ortasında bir mihrap ve yanında minber yer alır. Kuzeybatı köşedeki kare kaideli, çokgen gövdeli, tek şerefeli minare oldukça yüksektir. Avluda ise sekiz ahşap destek üzerinde taşınan piramidal külahla örtülü şadırvan bulunmaktadır. Cami beden duvarları ve minare tümüyle kesme taştan inşa edilmiş, örtü sisteminde tuğla malzemeye yer verilmiştir. Taçkapı, mihrap, minber ve son cemaat yeri sütunlarında mermer kullanılmıştır. Mihrap ve minber sade tutulmasına karşılık, iki renkli mermerden yapılmış taçkapı anıtsal görünüşlüdür. Kasnak ve kubbe yüzeylerine kalemişi tekniğinde bitkisel bezemeler yapılmıştır (Gabriel,1934; Uysal,1987; Seçgin,1997). Ali Paşa Türbesi Ali Paşa Camiinin kuzeydoğusunda yer alan türbe kare planlı, tromp geçişli kubbeyle örtülü bir yapıdır. Sekizgen kasnak üzerine oturan kubbe dıştan kurşun kaplıdır. Batı cephesinde baldaken tarzında bir sundurma bulunmaktadır. Kuzey, güney ve doğu cephelerde birer penceresi bulunan türbeye batı cephedeki kapıyla girilmektedir. Türbe içinde yüksek bir platform üzerinde, Ali Paşa, eşi ve oğluna ait üç adet sanduka yer almaktadır. Düzgün kesme taştan inşa edilmiş türbenin sundurma kemerlerinde tuğla kullanılmıştır. Su VAR Elektrik VAR Isıtma VAR Orjinal Kullanımı Cami Bugünkü Kullanımı Cami Önerilen Kullanımı Cami Tescil...

Tarihî Arka Plan & Mimari Özellikler

Kuruluşu: 1572 yılında, Osmanlı Sadrazamı olan Temerrüd Ali Paşa tarafından yaptırılmıştır. Ali Paşa, Erzurum Beylerbeyi iken hayata gözlerini yummuş ve vasiyeti üzerine Tokat’ta cami ile türbe inşa edilmiştir.

Külliye Yapısı: Caminin doğusunda türbe, yakınında da hamam yer almakta; bu sayede Tipik Osmanlı külliyesi izlenimi güçlenmektedir.

Mimari Detaylar: 11,50 m çapındaki kubbesi sekizgen kasnaklıdır. Kare planlı harim, tromplu geçişlerle kubbeye ulaşır. Mermer taçkapı, çift sıra pencere dizisi ve kesme taş işçiliği dikkat çekicidir .

Avlu & Ahşap Şadırvan

Avluda, dönemin ekonomik kısıtlamaları nedeniyle yapılan sade ama özgün ahşap şadırvan hâlâ orijinal süslemeleriyle ayaktadır. Tokat'ta XVI. yüzyıldan kalma nadir şadırvan örneklerinden biridir .

Türbe – Ali Paşa ve Ailesi

Türbe, caminin kuzey-doğusunda kare planlı ve tromplu kubbeye sahip bir yapıdır. İçinde, Ali Paşa, eşi ve oğlu Mustafa Bey’e ait üç sanduka yer alır.

Maneviyat ve Ziyaretçi Deneyimleri

Google yorumcuları, burada ibadet ederken derin bir huzur ve tarihî atmosfer yaşandığını vurgulamış:

“...cami içerisinde namaz kılarken insanın içi huzur ve maneviyat doluyor.” “Cami, şadırvanı, bahçe ve türbesi... maneviyat kokuyor.”

Caminin avlusundaki özgün ahşap şadırvan özellikle öne çıkıyor.

Artılar ve Geliştirme Alanları

Artılar Geliştirilebilecek Yönler

• Zengin Osmanlı dönemi mimarisi • Caminin merkezde olması nedeniyle Cuma ve bayramlarda kalabalık olabilir • Orijinal ahşap şadırvan • Ziyaret saatleri ibadetle çakışabilir • Aile türbesiyle tamamlanan külliye hissi

Özet ve Tavsiyeler

Ali Paşa Camii, Tokat’ın manevi dokusuna en sadık eserlerden biri. Tarihi özgünlüğü, mimari zarafeti ve içinde barındırdığı türbeyle derin bir zamanda yolculuk hissi sunuyor. İbadet edenler için huzurlu bir tefekkür ortamı; tarih düşkünü gezginler içinse mimari detaylar ve külliye bütünlüğü açısından değerli.

Ne zaman gitmeli? Calendarize ziyaret etmek için Cuma ve bayram dışındaki vakitler tercih edilebilir. Fotoğraf tavsiyesi: Avludaki ahşap şadırvan ve kubbenin iç detayları ilgi çekici kompozisyonlar sunar. Rehberlik önerisi: Külliyenin hamam/sosyal donanım kısmı hakkında bilgi alırsanız, yapının bütünü daha anlamlı hale gelir.

Tokat seyahatinize derinlik katmak istiyorsanız, Ali Paşa Camii ve Türbesi kesinlikle listenizde yer almalı. História ve huzur...