Bảo tàng nước mắm Làng Chài Xưa - Fish Sauce Museum — Attraction in Phan Thiết City

BẢO TÀNG NƯỚC MẮM LÀNG CHÀI XƯA-MŨI NÉ

1️⃣XUAT NGUỒN NƯỚC MẮM 🍯Garum! bình gốm nước mắm đến từ châu Âu Lịch sử nước mắm đã bắt nguồn từ hơn 2,000 năm trước. Vào thời kì La Mã, xuất hiện một loại gia vị đặc biệt gần giống nước mắm ngày nay, có tên là Garum. Garum được tìm thấy đầu tiên ở Hy Lạp, trong những chiếc vò cổ amphorae trên các con tàu bị đắm. Sau đó, người ta dần phát hiện ra các xưởng sản xuất Garum cổ tại Ý với qui mô lớn nhất là ở Pompeii.

Người La Mã dùng cá cơm, cá thu, cá ngừ, tôm, mực,…bỏ xương và giữ nguyên nội tạng, ướp với muối trắng và thảo dược. Sau đó, họ phơi cho hỗn hợp lên men, rồi ép lấy nước cốt, đó chính là Garum. Những loại Garum được ủ bằng ruột cá, vây cá, mang cá thừa thải sẽ giống như bia rẻ tiền, loại Garum rẻ tiền chủ yếu dành cho dân lao động hoặc nô lệ. Garum được lên men từ cá ngon, tôm ngon, mực ngon sẽ đắt ngang rượu vang loại tốt. Nếu tính theo giá trị thời nay, một chai Garum nước mắm ngon từ cá dành cho tầng lớp quý tộc thời ấy sẽ có giá xấp xỉ 500 USD thời nay.

Dần dà, Garum trở thành món hàng mà đế chế La Mã đem đi trao đổi buôn bán với các nước khác thông qua con đường tơ lụa trên biển. Hải trình của con đường tơ lụa này xuất phát từ cực tây Thành Roma, men theo bờ biển Nam Ấn Độ, vào Thái Bình Dương và các nước Đông Nam Á. Các nhà khảo cổ học Australia đã tìm thấy nước mắm trên một con tàu đắm trong hải trình Chăm Pa - La Mã từ thế kỷ thứ VIII.

Vậy nên, suy cho cùng, "tiền thân" của nước mắm hiện đại chính là garum, do đó có thể coi "tiền nhân" của nước mắm vùng Đông Nam Á ngày nay chính là người La Mã cổ đại. Hơn nữa, loại nước mắm cổ xưa nhất của Việt Nam là nước mắm tĩn của cái nôi nước mắm Phan Thiết cũng đựng trong bình gốm hình dáng khá tương đồng.

2️⃣ÔNG TỔ NGHỀ NƯỚC MẮM Quan bát phẩm Trần Gia Hòa, người Phú Trinh, Phan Thiết, chính là ông tổ nghề nước mắm Phan Thiết, cái nôi của nước mắm Việt Nam. Ông được xem là hàm hộ của các hàm hộ (nhà thùng lớn) tại đây. Ở làng chài Phan Thiết xưa, để được gọi là hàm hộ (đại gia nước mắm), người ta phải có ít nhất 5 que, một que nghĩa là một nhà thùng gồm 10 thùng tư, mỗi thùng chứa được 5 - 10 tấn cá muối chượp.

Ngày xưa, người dân làng chài Phan Thiết, từ thói quen giữ cá lâu ngày bằng muối, họ phát hiện ra một chất lỏng có mùi thơm ăn với cơm rất ngon nên gọi là mắm nước, về sau quen gọi là nước mắm. Chính ông Trần Gia Hòa, vì có công thương mại hóa nước mắm Phan Thiết bằng cách đưa vào chứa trong các tĩn gốm có dán nhãn vuông, chở bằng ghe bầu đi bán khắp tỉnh thành khác, nên được vua ban tước quan bát phẩm.

Đây là loại nước mắm rin ngon vô đối thời bấy giờ, được kéo rút trực tiếp từ thùng lều gỗ ủ chượp cá theo phương cách chín chậm. Người dân khắp Việt Nam thời đó vẫn quen gọi là nước mắm tĩn.

Được phong tước quan bát phẩm, nhưng do ông có tên cúng cơm là Xì, nên người dân làng chài xưa hay gọi ông là ông Bát Xì. Ngày nay tại Phan Thiết vẫn còn cây cầu đặt tên Bát Xì do chính ông bỏ tiền...

Nếu bạn dư thời gian, dư tiền mà chỉ muốn tìm hiểu một cách "cưỡi tên lửa xem hoa" thì các bạn nên ghé thăm haha. Về tổ chức tham quan thì phải nói hết sức tệ ngoài khâu tổ chức bán vé tham quan thì cực tốt. Chỉ có một hướng dẫn, không chia nhóm tham quan mà để thả nỗi số lượng khách tham quan khiến cho nhiều lúc cả một biển người, không nhà vệ sinh,... Nếu bạn muốn biết về cuộc sống, các loại nước mắm,...hãy lên google và tìm kiếm, tui nghĩ sẽ có khi còn nhiều tư liệu, hình ảnh video hơn ở địa điểm này. Suốt cuộc tham quan, (tường thuật lại khi tôi đi tham quan nha) chỉ có thể biết được một loại nước mắm (vì nước mắm đó địa điểm có bán cho khách tham quan), các vật dụng và di vật tâm linh của người chăm- về cái này, các hiện vật này không được quan tâm hay là muốn "bảo tồn" nguyên vẹn mà tôi thấy có cả mạng nhện trên đó :)) , hy vọng bạn naog đọc được sẽ không phải kiểm chứng điều này kaka; thăm quan về làng muối, làng chài- nói lành cho sang mồm chứ chỉ là vài cái cảnh dựng chút xíu làm cho có. Và suốt hành trình bạn sẽ gặp khó nếu bạn muốn đi vệ sinh đấy, điều này hãy tin tôi đi. Hãy mang theo sẵn nước uống nhé, vì nước uống ở đây không có free, mà còn bán với giá "cắt cổ", một chai nước khoáng bình thường 20k nhé. Và hãy uống tí nước trước khi tham quan, vì địa điểm được dựng trong một nhà kín bằng tôn và một số địa điểm về làng chài và làng muối, đồi cát các bạn có thể sẽ cảm thấy cực nóng vì hình như che bằng bạt hay chất liệu dì ấy để ánh sáng có thể vào đc nên sẽ vô cùng nóng. Sau đây là cảm nhận của riêng tôi sau khi đi tham quan: Một cảm giác hụt hẫng và không biết vào đây để làm gì cả, và nếu mà có suy nghĩ tiêu cực hơn thì chắc có lẽ như bị dụ vậy (không phải bị lừa nhé) tưởng "bảo tàng..."thì đa dạng chủng loại, mùi vị, hay thương hiệu có tiếng chứ ai dè chỉ có đúng 1 loại nước mắm mà địa điểm có bán. Và điểm cộng duy nhất là tôi đc thử nước mắm ở đấy (rất ngon) nhưng không biết nước mắm đóng trong chai đang bán có được ngon như vậy không haha. Điểm cộng nữa là nơi đây đúng chất sống ảo khi trong các hoạt cảnh nếu bạn nào chụp hình trong đấy thì nếu người thường sẽ khó nhận ra quang cảnh ở đấy chỉ là tấm phông nền, tui đã thử và rất nhạc nhiên. Đấy là toàn bộ đánh giá của tôi. Nếu bạn muốn biết về cuộc sống ngư dân thì vẫn còn rất nhiều ngôi làng ngư dân nhưng vẫn ở ngay bên cạnh các khu nghĩ dưỡng như ở tiến thành, kê gà,... Mỗi biểu chiều vẫn có khách ra ven đường để mua cá của ngư dân...

I went to the museum. Entrance fee is 100k. The setup is nice. The guide didn't speak English much. Maybe I went outside peak hours and usual guides weren't available. You start with a short movie with English subs that explains pretty much all there is to know anyway. You learn how fish sauce was so important in the early development of the area and how it contributed to youth's scholarship and building bridges between communities. A bit expensive as it takes roughly 30 minutes to go through but at least its not like paying for some cheap uninteresting stuff. The museum is clean, clear and well maintained....