Devasa harikulade bir yapıt. Erzurum Ulu Cami - Erzurum Erzurum Ulu Cami; Saltuklu Emiri Nasreddin Aslan Mehmet tarafından 1179 yılında yaptırılmıştır. Saltuklular'ın "Atabey" isminden dolayı buraya "Atabey Camisi" de denmektedir. Yapının üst örtüsü mihrap duvarına dikey olarak inşa edilmiştir. Geniş bir orta nef ve bunun iki yanında üçer nefle birlikte toplam yedi neften oluşmaktadır. Yirmisekiz serbest "L", "T" ve dikdörtgen şekilli paye üzerine oturtulan cami, 51 x 54 metre ölçülerindedir. İbadet mekânındaki üst örtüyü, on altısı duvarlara bitişik olan kırk paye taşımaktadır.

Sultan 4. Murat zamanında yiyecek deposu olarak kullanılan cami, değişik tarihlerde beş kez onarılmıştır. Erzurum Valisi Hüseyin Paşa 1639'da, Ali Efendi, 1826'da camiyi onarmış, bunu 1858 ve 1860 yılında yapılan onarımlar izlemiştir. Cami, son olarak, 1957- 1964 yılları arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından onarılmıştır. Caminin içerisinde toplam 40 sütun bulunmaktadır. Doğudaki birinci kapısının iki yanında birer mihrapçık bulunan yapının, 1860 yılında yapılan onarım kitabesi de burada yer almaktadır. Caminin ilk yapımındaki mihrap duvarı, önü hafif sivri kemerler üzerine oturan büyük pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür. "Kırlangıç Kubbe" denilen, bindirme şeklinde inşa edilmiş bu kubbenin yapının ilk haline ait olduğu sanılmaktadır. Caminin sağ tarafında tuğladan yuvarlak gövdeli tek şerafeli minaresi bulunmaktadır. Minareye cami içerisinden çıkılmaktadır. Şerafeden yukarısı yıkılmıştır. 28 pencere ile aydınlatılan caminin, güneydeki ikinci penceresi üzerinde 1826 tarihli onarım kitabesi bulunmaktadır. "Kırlangıç Kubbe" denilen, bindirme şeklinde inşa edilmiş bu kubbenin yapının ilk haline ait olduğu sanılmaktadır. Selçuklular ve beylikler döneminde Anadolu'da yapılmış camilerin çoğu çok sütunlu “ulu cami” şemasındadır. Bunların ilk örneklerinden biri olan yapı da Erzurum Ulu Camii ya da diğer adıyla Atabey Camii. Selçuklular ve beylikler döneminde Anadolu'da yapılmış camilerin çoğu çok sütunlu “ulu cami” şemasındadır. Bunların ilk örneklerinden biri olan yapı da Erzurum Ulu Camii ya da diğer adıyla Atabey Camii'dir. Çifte Minareli Medrese'nin yanı başında yer alan cami, 1179 yılında Saltukoğullarından Nasirüddin Muhammed tarafından Ebü'l Feth Mehmed'e yaptırılmış. Ancak bu ilk yapıdan özgün olarak sadece kıble duvarı kalmış. İlk yapımında düz çatılı olan cami, dönem dönem yapılan onarımlarla değişime uğramış. Günümüzdeki hali, sivri kemerlerle birbirine bağlı 24 taş paye ve 16 duvar payesi üzerine inşa edilmiş kubbe ve tonozlardan oluşuyor. Oldukça geniş olan caminin mihrap önü bölümü ahşap kırlangıç kubbeyle örtülmüş. Aynı eksen üzerinde yer alan ve ortasında aydınlık feneri bulunan diğer kubbe taş mukarnas dolgularla süslenmiş. Caminin ilk yapısından geriye sadece mihrabı kalmış. Cami, ilk yapıldığı şekliyle günümüze ulaşamamışsa da Saltuklular'dan kalan iki camiden biri olması hasebiyle önemlidir. 12. yüzyılda Anadolu'da yapılan ulu camilerin mihrabın bulunduğu orta mekâna ağırlık veren mimari anlayışı ve geometrik motifli taş süslemesiyle Türk sanatının bütünlüğü içinde yerini alıyor. Andolu'daki en önemli Saltuklu eseri: Erzurum Ulu Camii Camiye kuzey ve doğu cephelerinden beş kapıyla giriliyor. Andolu'daki en önemli Saltuklu eseri: Erzurum Ulu Camii Caminin iki kapılı doğu cephesi. Andolu'daki en önemli Saltuklu eseri: Erzurum Ulu Camii Caminin iki kuzey ve batı cepheleri. Andolu'daki en önemli Saltuklu eseri: Erzurum Ulu Camii Kesme taş malzemeyle inşa edilen cami enine dikdörtgen plânlıdır. İç mekân ortadaki daha geniş ve yüksek olmak üzere yedi nefe ayrılmış. Andolu'daki en önemli Saltuklu eseri: Erzurum Ulu Camii Yapının yirmi sekiz bağımsız ayakla duvarlara gömülmüş yarım pâyeler üzerine oturan örtü sistemi, orta nefte değişik tipte kubbe ve tonoz, diğer bölümlerde beşik tonozlardan oluşuyor. Andolu'daki en önemli Saltuklu eseri: Erzurum Ulu Camii Oldukça geniş olan caminin mihrap önü bölümü ahşap kırlangıç kubbeyle örtülmüş.