తిరుపతిలో_వారం రోజులపాటు జరిగే అత్యంత ప్రాముఖ్యత సంతరించుకున్న జాతర శ్రీ తాతయ్యగుంట గంగమ్మ జాతర. ఈ గంగమ్మ జాతరను వారం రోజులు వివిధ రకాల వేషదారణలను ధరించి అమ్మవారిని దర్శించుకుంటారు. ఈ జాతర జరిగినన్ని రోజులు అమ్మ వారిని తిట్లు తిడుతుంటారు అదేంటని ఇక్కడి ప్రజలను అడిగితే అమ్మ వారికి అలా తిట్టడం అంటెనే ఇష్టమని చెబుతుంటారు. అలా వారం రోజులు రోజు ఒక్క వేషం వెస్తూ అమ్మ వారిని తిడుతూ అమ్మ వారిని కొలువడం ఇక్కడి అనవాయితీ. ఈ వారం రోజులు తలపై వేయికళ్ల దుత్తలు పెట్టుకుని, శరీరానికి వేపాకును వస్త్రాలుగా ధరించి అడు గడుగునా పోర్లు దండాలు పెడుతూ, చిత్ర విచిత్ర వేషధారణలతో, డప్పుల దరువులతో, పంబాల వాయిద్యాలతో, సప్తసరాల నృత్యాల నడుమ అద్యంతం వైభవంగా తిరుపతి గంగమ్మ వారిని దర్శించుకుంటారు భక్తులు. అలా చెస్తే కొలిచిన వారికి కొలిచినన్ని వరాలనిస్తుందని ఇక్కడి వారికి ప్రఘాడ నమ్మకం. అమ్మ వారిని వరాల తల్లి గంగమ్మ అని, విశ్వరూప మాత అని కొలుస్తుంటారు. . తెలంగాణ ప్రాంత ప్రజల ఆచార వ్యవహరలకు తగ్గట్టుగా అక్కడ తమ వేశధారణలు ఉంటే, గంగమ్మ జాతరలో సైతం గతంలో ఇక్కడ ప్రజల జీవన విధానాలు, వారి ఆచారలను ప్రతిబింబించేలా వారివారి వేషధారణలు ఉంటాయి. అయితే ఈ వారం రోజుల వారి వేషధారణలలో వారు అలా ఎందుకు అలా వేషాలు వేసుకుంటారు. ఇలా వారం రోజుల జాతరలో నాలుగొ రోజున గంగమ్మ అన్నయ్య అయిన శ్రీ వెంకటేశ్వర స్వామి వారి వద్ద నుండి గంగమ్మకు సారె తిసుకురావడం అనవాయితీగా వస్తుంది. జాతర నాలుగో రోజున శ్రీవారి ప్రతినిధులుగా అధికారులు, అర్చకులు కలిసి పసుపుకుంకుమ శేషవస్త్ర్రాలు గంప, చేట తదితర మంగళద్రవ్యాలను మేళతాళాలతో తీసుకొచ్చి పుట్టింటి సారెగా అందజేస్తారు. పూర్వం తిరుమల వచ్చే భక్తులు ముందుగా గంగమ్మను పూజించిన తరువాతే స్వామివారి దర్శనానికి వెళ్లేవారట. ఇప్పటికీ అదే తరహాలో గంగమ్మ తల్లిని దర్శించుకున్నాకే శ్రీవారి దర్శనం చేసుకునే వారు ఉన్నారు. రాజుల పాలన కాలంలో పాలెగాళ్లు తిరుపతిని పరిపాలించే వారు. అలా పాలెగాళ్ల వంశం వారు తిరుపతిని పాలించే రోజుల్లో ఆ వంశంలోని ఒక పాలెగాడు తన రాజ్యంపై అధిక పెత్తనం చెలాయించే వాడు. ప్రజలు రాజు మాట జవధాటకుండా రాజ్యన్ని భయాందోళనలలో నింపాడు. అలా చెస్తూ రాజ్యంలోని అందమైన యువతులను చెరిచేవాడు. అంతే కాక ఆ రాజు పాలన కాలంలో ఎవరైన తమ రాజ్యంలో అబ్బాయిలు కొత్తగా పెళ్ళి చెసుకుంటే ఆ వధువును తను ముందుగా అనుభవించాకే వరుడు అనుభవించాలని ఆంక్షలు విధించాడట. అలాంటి రోజుల్లో ఇకనైన కాలం చెల్లదా అని భగవంతుడిని అట్టి ప్రజలు వేడుకుంటుండగా స్త్రీ జాతిని రక్షించేందుకు జగన్మాత తిరుపతికి 2 కి.మీ దూరంలోని అవిలాల గ్రామంలో కైకాల కులంలో గంగమ్మగా జన్మించిందని భావిస్తారు అక్కడి భక్తులు. యుక్తవయసుకొచ్చిన గంగమ్మపై యథావిధిగా పాలెగాడి కన్నుపడి ఆమెను బలాత్కరించబోయాడట. దీంతో గంగమ్మ తన విశ్వరూపాన్ని ప్రదర్శించిందట. తనను అంతమొందించేందుకు అవతరించిన పరాశక్తే గంగమ్మ అని తెలుసుకున్న పాలెగాడు పారిపోయి దాక్కున్నాడట. అలా దాక్కున్న పాలెగడిని భయటకు రప్పించేందుకు గంగమ్మ తల్లి వేరువేరు వేషాలను దరించిదట. అలా గంగమ్మ అనేక వేషాలు ధరించి మూడు రోజులపాటు గాలించిందట. అయినా పాలెగాడు దొరకలేదు. నాలుగోరోజు గంగమ్మదొరవేషం వేసిందట. దీంతో తన ప్రభువైన దొర వచ్చాడనుకుని పాలెగాడు బయటకు రాగానే వాడి తల నరికి సంహరించిందట. ఈ దుష్టశిక్షణను తలచుకుంటూ ఆ తల్లి తమను చల్లగా కాపాడాలని కోరుకుంటూ ఏటా ప్రజలు ఈ జాతర చెసుకుంటున్నట్లుగా తెలుస్తోంది. అలా అమ్మ వారు పాలెగాడిని చిత్రినెల చివరి మంగళవారం రోజున సంహరించినందున అప్పటి నుండి ఈ జాతరను జరుపుకోవడం అనవాయితిగా వస్తుంది. అలా జాతర ప్రారంభ సోమవారం ముందు రోజున ఆలయప్రాంగణంలోని అమ్మవారి విశ్వరూప స్తూపానికి అభిషేకం చేయించి, వడిబాలు కడతారు. సాయంత్రం గంగమ్మ జన్మస్థలం అవిలాల గ్రామం నుంచి కైకాల కులపెద్దల నుంచి పసుపు, కుంకుమ, నూతన వస్త్రాల సారెను తీసుకువస్తారు. ఈ పసుపుకుంకుమలను అర్ధరాత్రి 12 గంటలకు తిరుపతి పొలిమేరల్లో చల్లుతూ జాతర పూర్తయ్యే వరకు వూరి ప్రజలెవరూ పొలిమేరలు దాటరాదంటూ చాటింపు చేయిస్తారు. అలా ప్రారంభమైన జాతర వారం రోజుల పాటు సాగుతుంది. అలా ప్రారంభమైన రోజు నుంచి అలనాడు పాలెగాణ్ని వధించేందుకు గంగమ్మ వేషాలు వేసినట్టు భక్తులు కూడా రకరకాల వేషాలు ధరిస్తారు. ఈ క్రమంలో వెుదటిరోజున బైరాగివేషం వేస్తారు. కామాన్ని జయించడానికి గుర్తుగానే ఆనాడు గంగమ్మ తల్లి ఈ బైరాగివేషం వేసిందని భక్తుల నమ్మికం. అందుకు గాను గంగమ్మ వేసినట్లుగానే మొదటి రోజు భైరగివేశం వేస్తారు. రెండోరోజు బండవేషం. మానవుడు కష్టనష్టాలకు వెరవకుండా బండలా ఉండాలనే సత్యాన్ని ఈ వేషం చాటుతుందని అంటారు. మూడోరోజు తోటివేషం. దీన్ని పిల్లలు ఎక్కువగా వేస్తారు.