Antep’in Şahinbey ilçesi, Tepebaşı Mahallesi’nde bulunan “Kurtuluş Camii” adından da anlaşılabileceği gibi tarihi bir cami değil. “Kurtuluş” adını taşıyan pek çok mahalle, cadde, sokak ya da yapı gibi kimliği değiştirilmişlerden, “kurtarılarak” geçmişi unutturulmaya çalışılanlardan biri sadece.

“Kurtuluş Camii”nin gerçek adı Surp Asdvadzadzin Kilisesi. Yani aslında bir Ermeni Apostolik Kilisesi. Planı İstanbul’daki yapıları ile ünlü Balyan ailesinden Sarkis Bey’e ait olan kilisenin inşası 1892-1893 yılında tamamlandı. 1915’e kadar da bölgedeki yoğun nüfuslu Ermeni cemaati tarafından kullanıldı.

Soykırım sürecinde bu kilise de zarar görenler arasındaydı. Ümit Kurt’un Clark Üniversitesi’nde 2016 yılında tamamladığı “Antep Elitlerinin Oluşumu” başlıklı yayınlanmamış doktora tezine göre, 22 Ağustos 1915’te Surp Asdvadzadzin Ermeni Apostolik Kilisesi mühürlendi ve içindeki her şey büyük bir ahıra konuldu. Ardından taşınabilir eşyalar buradan alındı ve açık artırmayla satıldı. Antep’te Ermenilere ait bütün kiliseler 15 Aralık 1915’te kapatıldı. Üç yılı aşkın zaman kilise binası, hükümet tarafından askeri gerekçelerle kullanıldı. Yani Ermeni Apostolik Kilisesi askeri bir üs yapıldı. Soykırım sonrasında cemaatsiz kalan kilise 1920’lerin başındaysa cezaevine dönüştürüldü.

Kilise “1960’ların İsyankar Cezaevi” oldu

Cumhuriyet döneminde de cezaevi olarak kullanılan yapının kilise geçmişinden çok fazla söz edilmedi uzun zaman. 28 Şubat 1963’te gazeteler o dönem şöyle hatırladılar cezaevini: “Gaziantep cezaevinde af kanunundan faydalanamayan 340 mahkum önceki gün açlık grevine başlamış, kapıları kapayarak içeri ziyaretçi sokmamışlar, zorla içeri giren jandarmalarla gardiyanlara hücum ederek camları kırmışlardır.”

Milliyet gazetesinde yer alan haberin devamında cezaevinin geçmişine de atıfta bulunuldu, bir cümle içinde kısacık da olsa: “Eski bir kilise olan cezaevinde mahkumlar 10 kişilik bir jandarma müfrezesiyle içeri giren müdür aleyhinde gösteri yapmışlar, gardiyanların havaya iki el ateş etmesi ise havayı büsbütün gerginleştirmiştir. Ahşap kısımları kıran mahkumlar, savcının nasihati üzerine dün grevden vazgeçmişlerdir.”

1980’lere kadar cezaevi olarak kullanılan yapı 1988’deyse bir kez daha kimlik değiştirdi. Artık cezaevinden camiye dönüşmüştü.