Đình Thắng Tam — Attraction in Vung Tau City

Chia sẻ bài viết của một bạn nghiên cứu: Tục thờ Cá Ông của Người Việt

Lăng Cá Ông còn được gọi là lăng Ông Nam Hải, nằm bên phải đình thần Thắng Tam, thuộc phường Thắng Tam, TP Vũng Tàu, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu. Lăng được xây dựng cùng thời kỳ với Miếu Bà, nghĩa là khoảng cuối thế kỷ XIX.

Truyền thuyết

Cá Ông được xem là một vị tướng quân của Lang Vương được giao nhiệm vụ bảo vệ cho các tàu thuyền trong vùng biển. Do đó Cá Ông được thờ cúng ở những vùng ven biển trên khắp nước ta.

Trong dân gian, cá voi thường được gọi bằng các tên khác nhau một cách cung kính như: ông Nam Hải, ông Chuông, ông Khơi, ông Lớn, ông Cậu, ông Lược, ông Sanh…

Đó chính là thái độ trọng vọng của ngư dân đối với cá voi khi sống cũng như khi chết, bắt nguồn từ quan niệm rằng loài cá này là vị thần độ mạng.

Khi lên ngôi, vua Gia Long đã sắc phong cho cá voi tước hiệu “Nam Hải cự tộc ngọc lân tôn thần” (Ông thần của những loài thủy tộc kỳ lân vĩ đại ở biển Nam Hải), ban ruộng đất cho các làng xã để thờ tự vị thần của biển khơi này.

Truyện cổ Chăm lưu truyền câu chuyện về vị thần Pô Riyak (thần Sóng biển), chuyện kể như sau: Ngày xưa, có chàng Eh Wa xuất thân từ nông dân nghèo, bị bọn cường hào ác bá áp bức, quyết tâm ra đi tìm thầy học đạo.

Sau bao năm tháng học tập dù chưa xong, nhưng do nỗi nhớ quê nhà, chàng xin thầy cho về để giúp đỡ mọi người. Thầy không cho song chàng vẫn kết bè vượt sóng về cố hương.

Bị lời nguyền rủa của thầy, đến gần đất liền Eh Wa bị phong ba bão tố, vỡ bè, chàng bị cá mập nuốt sống. Vong hồn Eh Wa nhập vào cá voi để cứu độ ngư dân khi bị nạn.

Eh Wa chết vì sóng nên được người Chăm truyền tụng là Pô Riyak (Trương Hiến Mai, Nguyễn Thị Bạch Cúc, Sử Văn Ngọc, Trượng Tốn, Truyện cổ dân gian Chăm, 2000). Như vậy thần Pô Riyak và cá voi là một, được người Chăm thờ thần, ngư dân Việt thờ cá làm thần bảo hộ.

Truyền thuyết về Pô Riyak còn lưu lại trong văn bản Chăm: “Pô Riyak (thần Sóng biển hay vua Đại dương) là một trong những truyền thuyết rất phổ biến trong văn chương tín ngưỡng của người Chăm. Vị thần này luôn hiện diện trong lễ tục Chăm (Katê, Puis, Payak, Rija…).

Ngoài câu truyện truyền khẩu này, Pô Riyak cũng là nhân vật rất quen thuộc trong nhiều tác phẩm như Ariya Pô Riyak hay các bài phúng ca (Kadha Adaoh) trong các lễ tục Chăm.

Một số sách nghiên cứu về Chăm như Etudes Indiennes et Indochinoises, Deux légendes chames (1931) được P. Mus ghi lại, thì Pô Riyak tên thật là Ja Aih Wa, sinh ngày thứ Ba, mồng 4, tháng 4, năm Tý.

Theo tác phẩm Ariya Pô Riyak ngài là người Chăm Awal (Bani), gốc làng Pacem (Phan Rí), sang học pháp thuật ở Serambi Makah (Mã Lai). Khi nghe tin quê hương mình bị cảnh loạn lạc (…), ngài quay về cứu dân, cứu nước. Sư phụ của ngài khuyên là chưa nên quay về, vì thiên thần chưa cho phép (…).

Nửa đêm, ngài quay xuống thuyền làm lễ tạ lỗi, rồi nhổ neo trở về Panduranga. Khi thuyền ngài về đến gần hải phận Champa, trời nổi mây mưa bão tố và cá thần mang tên là Inâ patrang hay Inâ Katrang đánh vỡ thuyền.

Bị chìm đắm vào lòng đại dương, ngài được cá “Ông” (Ikan Limân) đưa về bờ đất liền ở Gram Pari, Phan Rí. Người Chăm và cả người Việt thấy vậy liền lập đền thờ phụng ngài ở đây.

Các bài phúng điếu Pô Riyak trong các lễ Katê, Puis, Payak, Rija thì cho rằng thuyền ngài bị đắm, ngài ngồi trên lưng cá “Ông” trở vào đất liền, từ chối ghé vào Pajai (Phan Rí) ngay cả bờ Cà Ná, nơi người Chăm tìm cách đâm chém và liệng đá vào cá Ông chở ngài lên bờ.

Chính vì thế ngài phải dừng chân ở Craok Dil, tức Sơn Hải ở phía bắc Cà Ná, nơi người Chăm và người Việt lập đền thờ Ngài và phúng điếu hằng năm”

Trong thần thoại Chăm, cá voi vốn là hóa thân của vị thần Cha Aih Va. Vì nôn nóng trở về sứ sở sau thời gian rèn luyện phép thuật, Cha Aih Va đã cãi lời thầy tự ý biến thành cá voi, ra sông lớn mà đi và sau đó bị trừng phạt.

Cha Aih Va đổi tên và tự xưng là Po Riyak (thần Sóng biển), cũng có lúc hóa thân thành thiên nga, trở thành ân nhân của những người bị đắm thuyền (Nguyễn Văn Kim, Về tục thờ cúng cá voi (cá Ông) ở vùng ven biển Bến Tre, 1985).

Cũng theo thần thoại này (Bài ca Patan...

Vị trí và không gian tổng thể • Cổng Tam Quan: Kiến trúc truyền thống với mái ngói âm dương, trang trí lưỡng long chầu nguyệt, rồng phượng uy nghi. Đây là điểm nhấn đầu tiên khi bước vào, thể hiện phong cách đình Nam Bộ. • Khuôn viên: Rộng rãi, thoáng mát với nhiều cây cổ thụ lớn tạo bóng mát. Các cây xanh lâu năm không chỉ làm đẹp cảnh quan mà còn mang giá trị tâm linh, biểu tượng cho sự trường tồn. • Không gian mở: Sân đình rộng, có bồn hoa và cây cảnh được chăm sóc. Những bức phù điêu trang trí tường bao nổi bật với hình long, ly, quy, phụng, cá chép – mang đậm nét tín ngưỡng dân gian.

Giá trị lịch sử – văn hóa • Di tích cấp quốc gia: Đình Thắng Tam được công nhận là di tích lịch sử – văn hóa cấp quốc gia từ năm 1991. Đây là một trong những ngôi đình quan trọng của Bà Rịa – Vũng Tàu. • Lễ hội Nghinh Ông: Được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia (2023). Đây là lễ hội lớn, phản ánh tín ngưỡng thờ cá Ông của ngư dân vùng biển Nam Bộ, cầu cho mưa thuận gió hòa, đi biển an lành. • Sắc phong triều Nguyễn: Đình lưu giữ nhiều sắc phong từ thời vua Tự Đức (thế kỷ XIX), thể hiện sự quan trọng trong đời sống cộng đồng.

Kiến trúc và nghệ thuật • Chạm khắc – trang trí: Hình ảnh long, lân, quy, phụng, cá chép vượt vũ môn, hổ, sóng biển… được thể hiện sinh động, phản ánh tín ngưỡng thờ thủy thần và văn hóa ngư dân. • Kết hợp hài hòa: Vừa mang tính linh thiêng, vừa gần gũi với đời sống dân biển. • Sân đình: Ngoài công năng sinh hoạt lễ hội, đây còn là nơi sinh hoạt cộng đồng, biểu hiện tinh thần gắn kết làng xã.

Trải nghiệm tham quan • Cảnh quan sạch sẽ, nhiều cây cổ thụ giúp khách hành hương và du khách có cảm giác yên bình, thoáng đãng. • Đàn chim bồ câu trong sân tạo thêm nét thanh bình và gần gũi. • Không gian mở cửa đón khách: Vừa để hành hương, vừa để tìm hiểu lịch sử – văn hóa.

Đánh giá tổng quan • Giàu giá trị lịch sử, tín ngưỡng và nghệ thuật. • Được công nhận di sản cấp quốc gia, gắn với lễ hội lớn của ngư dân Vũng Tàu. • Không gian xanh, nhiều cây cổ thụ tạo sự linh thiêng...

Đình Thắng Tam is a historic temple in Vung Tau dedicated to local deities, including the Whale God, which fishermen traditionally worship for protection at sea. While it holds cultural and spiritual significance, I didn’t find it particularly impressive. The architecture is simple with some traditional carvings, and the temple serves as a venue for local festivals. It’s worth a quick visit if you’re nearby, but it may not stand out as a...