“Kho sử liệu” quý

Theo sách Tây Hồ chí, chùa Tảo Sách (hay Tào Sách, Linh Sơn tự) nguyên là am thờ hoàng tử Uy Linh Lang, con trai thứ bảy của vua Trần Nhân Tông (1258 - 1308). Thuở nhỏ, hoàng tử sống với mẹ là Chiêu Minh phu nhân ở phường Nhật Chiêu (nay là phường Nhật Tân), ngày ngày đọc sách, luyện văn, rèn võ tại đây. Năm 1285, khi quân Nguyên sang xâm lược nước ta lần thứ 3, hoàng tử Uy Linh Lang xin vua cho ra trận, dẹp giặc cứu nước. Thắng trận trở về, được vua ban thưởng hậu hĩnh nhưng hoàng tử không nhận mà lui về tu thiền. Vua bèn phong hoàng tử là Dâm Đàm Đại vương. Ngôi nhà trước kia của hai mẹ con được nhà vua dựng thảo am để ghi nhớ dấu tích. Sau này, trên nền thảo am cô tịch, người dân đã xây dựng chùa Tảo Sách, có nghĩa là “đọc sách dưới ánh ban mai”. Vào khoảng thế kỷ XVI, thiền sư Thủy Nguyệt - vị sư tổ đầu tiên của phái Tào Động đã truyền thụ đệ tử trụ trì tại các chùa quanh hồ Tây, trong đó có chùa Tảo Sách.

Hiện nay, trong chùa còn tấm bia Bảo Đại Tân Tỵ (1927) có ghi rõ: “Hà Đông tỉnh, Hoàn Long huyện, Thượng tổng, Nhật Tân xã, Tào Sách tự - Tự Tiền Lê chi sử kiến lập”. Như vậy, có thể khẳng định chùa Tảo Sách được xây dựng thời Tiền Lê. Chùa cũng đã trải qua nhiều lần trùng tu. Dấu tích của những lần trùng tu này còn được lưu lại trên 24 tấm bia đá, từ năm Cảnh Hưng 1 (1740) đến Bảo Đại 2 (1927).

Ngoài ra, chùa Tảo Sách còn lưu giữ khối lượng di vật khá phong phú, đa dạng, gồm: 1 pho tượng đá thế kỷ XIX, 13 pho tượng tròn thế kỷ XVIII - XIX, 3 bức hoành phi kiểu cuốn thư trang trí rồng chầu và tứ quý, 5 bức hoành phi sơn son thếp vàng, 1 bức cửa võng thếp vàng trang trí rồng chầu và tứ linh... Ngoài ra còn có các đồ sứ men lam, 2 quả chuông, trong đó một quả có kích thước lớn niên hiệu Minh Mệnh thứ 3 (1822) cùng 42 câu đối chữ Hán và chữ Nôm khắc trên tường... Những hiện vật này chính là “kho di sản tư liệu” có giá trị, góp phần khẳng định bề dày lịch sử - văn hóa của chùa Tảo Sách.

Không chỉ sở hữu khối lượng đồ sộ các di vật, hiện vật quý, chùa Tảo Sách còn là một công trình tâm linh có kiến trúc độc đáo. Được xây dựng trên dải đất cao hơn mặt hồ 3m, ở thế “long chầu hổ phục”, chùa nhìn ra hồ Tây mênh mông sóng nước, ẩn mình dưới những tán cổ thụ hàng trăm tuổi.

Từ ngoài nhìn vào, chùa Tảo Sách gồm các công trình: Cổng tam quan, tòa Tam bảo, đài bia kỷ niệm, nhà Mẫu, nhà Thờ Tổ... Tòa Tam bảo quay ra hướng hồ Tây, kết cấu theo kiểu chữ “Đinh”, gồm tiền đường và hậu cung. Tòa tiền đường là nếp nhà 5 gian mặt bằng 6 hàng chân. Vì kèo kết cấu kiểu “giá chiêng - kẻ chuyền bảy hiên”. Hiên hè lát gạch Bát Tràng, có 4 cột đá xanh đỡ mái hiên được chạm khắc trang trí đề tài tứ quý và những câu thơ tả cảnh chùa. Hậu cung Tam bảo là tòa nhà 3 gian chạy thẳng về phía sau, nối liền với gian giữa tiền đường.

Nhà được xây kiểu tường hồi bít đốc, mái lợp ngói mũi hài, bờ nóc đắp kiểu bờ đinh. Đặc biệt, tường hồi phía sau tạo thêm mảng tường cong võng thành từng lớp, dưới đường cong đan xen hàng ngói âm dương xếp lệch nhau, phần giao phía dưới chia hai lớp, đắp hình rồng cách điệu. Đây là phần kiến trúc đan xen, có những nét tương tự giống kiến trúc cổ của Hội An.

Tuy nhiên, vào năm 2011, tòa Tam bảo của chùa bất ngờ bị cháy rụi hoàn toàn. Sau đó một thời gian ngắn, sư trụ trì cùng các Phật tử đã gom công góp của, phục dựng công trình theo lối kiến trúc cũ. Ngoài ra, trong chùa còn có đài kỷ niệm được xây kiểu chồng diêm, hai tầng ô mái. Chính giữa ngôi nhà đặt tấm bia kỷ niệm niên hiệu Bảo Đại và tấm bia “Linh Sơn tự kỷ niệm bi ký” được bảo quản khá tốt, các nét chữ vẫn còn khá rõ ràng, ghi lại lịch sử hình thành của chùa Tảo Sách.

Địa chỉ tâm linh, hướng thiện

Tông phái Tào Động du nhập vào Việt Nam từ khoảng thế kỷ XVI. Cùng với các chùa thuộc tông phái Tào Động như: Hồng Phúc (Hòe Nhai), Hàm Long, Trấn Quốc..., chùa Tảo Sách là một trong những điểm đến tâm linh của nhiều người dân Hà Nội, là nơi người ta tìm lại sự thanh tịnh trong tâm hồn và gửi gắm niềm tin.