Church of the Acheiropoietos — Attraction in Municipality of Thessaloniki

Μια από τις παλαιότερες Παλαιοχριστιανικές Βασιλικές στον κόσμο. Τρίκλιτη Βασιλική με το μεσαίο κλίτος φαρδύτερο χτίστηκε τον 5ο αιώνα στη θέση ρωμαϊκών λουτρών. Μέσα στον ναό μάλιστα σώζεται και τμήμα του δαπέδου τους. Αφιερώθηκε στην Θεοτόκο και κοσμήθηκε με ψηφιδωτά. Υπάρχει η παράδοση ότι υπήρχε στον ναό μια εικόνα της Παναγίας εξαίρετης τέχνης κι ομορφιάς που θεωρείτο αδύνατον να φτιάχτηκε από ανθρώπινο χέρι, αλλά με θαυματουργό τρόπο. Στην περίοδο της Ρωμανίας (Βυζαντίου) ο ναός άντλησε το όνομά του από την αχειροποίητη αυτή εικόνα της Παναγίας Αχειροποιήτου και λόγω μεγέθους αναφερόταν ως ο Μεγάλος Ναός της Παναγίας. Στο νότιο κλίτος, υπάρχει πόρτα που συνδέει τον κυρίως ναό με το πρόκτισμα του Βαπτιστηρίου της Εκκλησίας, κάτι που συνηθιζόταν στους παλαιοχριστιανικούς ναούς. Το κεντρικό κλίτος ήταν ψηλότερο παλαιότερα και κατέληγε σε μια σειρά από παράθυρα που έλουζαν με περισσότερο φως τον ναό. Μετά όμως από καταστροφή που δεν είναι γνωστή (ίσως οι μεγάλοι σεισμοί του 7ου αιώνα), ο σηκός του ναού ανασκευάστηκε σε μικρότερο ύψος και τα παράθυρα χάθηκαν. Ήταν ο πρώτος ναός που μετατράπηκε σε τζαμί το 1430 από τον Μουράτ με το όνομα Εσκί Τζουμά (Τζουμά Cuma: Παρασκευή) γι΄αυτό έμεινε στην παράδοση το όνομα Αγία Παρασκευή. Άλλη μια παράδοση αναφέρει ότι ανατολικότερα και κοντά στον ναό υπήρχε άλλος αφιερωμένος στην Αγία Παρασκευή. Πάντως ο Ναός έδωσε το όνομά του και στη γύρω περιοχή, ενώ επιβίωσε και τον πρώτο καιρό της Τουρκοκρατίας ως Aheropit Mahalesi, στη συνέχεια όμως η συνοικία μετονομάστηκε σε Eski Cuma Mahalesi. Μετά την απελευθέρωση έγιναν εργασίες αποκατάστασης και αποκαλύφθηκαν τα λίγα ψηφιδωτά που είχαν σωθεί κάτω από τα οθωμανικά επιχρίσματα. Χαρακτηριστικό είναι το ψηφιδωτό της αψίδας του ιερού που είναι αντιπροσωπευτικό της παλαιοχριστιανικής περιόδου . Πρώτη επιδίωξη ήταν να γίνει το Βυζαντινό μουσείο της πόλης, αλλά από το 1915 έγινε κατάλυμα προσφύγων από την βαλκανική ενδοχώρα εξαιτίας του α΄Παγκοσμίου Πολέμου. Ο ναός σώθηκε από την μεγάλη πυρκαγιά του 1917 και από το 1922 μέχρι το 1925 φιλοξένησε ξανά οικογένειες προσφύγων από τη Μικρά Ασία αυτήν την φορά. Ο καθαγιασμός του ναού έγινε το 1928 κι αφιερώθηκε ξανά στην Παναγία Αχειροποίητο, ενώ μια εικόνα που έφεραν οι πρόσφυγες από την Ραιδεστό της Ανατολικής Θράκης η Παναγία η Ρευματοκρατόρισσα αποτελεί το κεντρικό προσκύνημά του . Έπαθε ζημιές στον μεγάλο σεισμό του 1978 και για μεγάλο διάστημα διενεργήθηκαν εργασίες αποκατάστασης. Πρόσφατα ολοκληρώθηκε η αποκατάσταση των κιονοστοιχιών του γυναικωνίτη και των υδατογραφιών στα τόξα των κιονοστοιχιών καθώς και του περιβάλλοντος κήπου της εκκλησίας. Το μνημείο εντάχθηκε στα μνημεία της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς της...

Στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, επί της οδού Αγίας Σοφίας και βόρεια από τον ομώνυμο ναό σώζεται ο ναός της Αχειροποιήτου του οποίου η χρονολογία ανέγερσης τοποθετείται γύρω στα μέσα του 5ου αι. Το μνημείο υπέστει αρχιτεκτονικές επεμβάσεις ήδη από τον 7ο αιώνα, ενώ μια ακόμα σημαντική φάση επεμβάσεων χρονολογείται στα όψιμα βυζαντινά χρόνια (14-15ος αι.) Η Αχειροποίητος εντάσσεται στον τύπο της τρίκλιτης ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα, η οποία καταλήγει στα ανατολικά σε ημικυκλική αψίδα. Από τον πλούσιο γλυπτό αρχιτεκτονικό διάκοσμο της βασιλικής ξεχωρίζουν τα σύνθετα ιωνικά κιονόκρανα, τα οποία χρονολογούνται στα μέσα του 5ου αιώνα και αποτελούν προϊόντα των εργαστηρίων της Κωνσταντινούπολης, καθώς και οι κίονες του τριβήλου λαξευμένοι σε θεσσαλικό μάρμαρο (verde antico). Οι λίγες τοιχογραφίες που σώζονται σε κακή κατάσταση στο νότιο κλίτος της βασιλικής χρονολογούνται στις πρώτες δεκαετίες του 13ου αιώνα. Οι στρατιωτικοί άγιοι που απεικονίζονται κατά παράταξη, ολόσωμες μορφές εναλλάσονται με μορφές σε προτομή, αποτελούν μέρος της παράστασης των Σαράντα Μαρτύρων της Σεβάστειας. Ο χριστιανικός ναός κτίσθηκε πάνω στα ερείπια ενός ρωμαϊκού λουτρού, του οποίου αποκαλύφθηκαν τρία επάλληλα δάπεδα κάτω από το βόρειο κλίτος της βασιλικής. Η έκταση που καταλαμβάνουν τα ερείπια του λουτρώνα δείχνουν ότι επρόκειτο για ένα από τα σημαντικότερα δημόσια κτίρια της Θεσσαλονίκης. H βασιλική της Αχειροποιήτου κατέλαβε μόνο ένα τμήμα του προγενέστερου κτίσματος, ενώ το ανατολικό και βόρειο τμήμα του λουτρώνα παρέμεινε σε χρήση και μετά την ανέγερσή της. Η βασιλική αναφέρεται στις γραπτές πηγές ως ο ναός της Παναγίας Θεοτόκου και μάλιστα ως ο μεγάλος ναός της Θεοτόκου. Η επωνυμία Αχειροποίητος μαρτυρείται για πρώτη φορά σε έγγραφο του 1320 και πρέπει να σχετίζεται με τη λατρευτική εικόνα της Παναγίας δεομένης που υπήρχε στο ναό. Η Αχειροποίητος είναι ο πρώτος χριστιανικός ναός που μετατράπηκε σε τζαμί αμέσως μετά την άλωση της πόλης στα 1430 από τον σουλτάνο Μουράτ, και παρέμεινε το επίσημο τέμενος των κατακτητών καθόλη την διάρκεια της τουρκοκρατίας, γνωστό με το όνομα 'Εσκι Τζαμί (Παλαιό Τζαμί). Παρόλες τις ανακατασκευές που έχει υποστεί η Αχειροποίητος κατά την διάρκεια της μακρόχρονης ιστορίας της, το μνημείο συγκαταλέγεται σήμερα ανάμεσα στα καλύτερα διατηρημένα και πιο σημαντικά παράδειγματα της τυπικής ξυλόστεγης βασιλικής με υπερώα της...

Επισκέφθηκα την περιοχή το 2018 και η μεγαλοπρεπής εκκλησία τράβηξε αμέσως την προσοχή μου. Η εκκλησία της Παναγίας Αχειροποιήτου είναι παλαιοχριστιανική βασιλική η οποία σήμερα σώζεται στην ίδια μορφή που κατασκευάστηκε τον 5ο αιώνα, γεγονός που την καθιστά μοναδική στην ανατολική Μεσόγειο. Βρίσκεται στην οδό Αγίας Σοφίας απέναντι από την πλατεία Μακεδονομάχων και η ίδρυσή της τοποθετείται στην περίοδο 450-475. Είναι αφιερωμένη στη Θεοτόκο και η ονομασία της οφείλεται στην "αχειροποίητη" λατρευτική εικόνα της Θεοτόκου δεομένης που βρισκόταν στο ναό. Είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική με υπερώα, η οποία καταλήγει στα ανατολικά σε ημικυκλική αψίδα. Έχει μήκος 51,90 μ. και πλάτος 30,80 μ. Το βόρειο κλίτος επικοινωνεί ανατολικά με κτίσμα που έγινε παρεκκλήσι στα μεσοβυζαντινά χρόνια και σήμερα τιμάται στο όνομα της Αγίας Ειρήνη. Στη νότια πλευρά του ναού σώζεται ένα κτίσμα που θεωρείται το βαπτιστήριο. Δυτικά υπάρχει νάρθηκας από όπου εισέρχεται κανείς στον κυρίως ναό μέσα από ένα πολυτελές τρίβηλο με κίονες από πράσινο θεσσαλικό μάρμαρο. Υπέστη αρχιτεκτονικές επεμβάσεις τον 7ο αιώνα, 14ο-15ο αιώνα και μετά τους σεισμούς του 1978. Από ανασκαφές που έγιναν στο εσωτερικού του μνημείου αποκαλύφθηκε ότι ο ναός ιδρύθηκε πάνω σε ένα μεγάλο δημόσιο λουτρό (βαλανείο). Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς το 1430, η Αχειροποίητος ήταν η πρώτη εκκλησία της πόλης που μετατράπηκε σε τζαμί, από τον ίδιο το σουλτάνο, Μουράτ τον Β', o οποίος τέλεσε ευχαριστία στο εσωτερικό του ναού για τη νίκη του. Παρέμεινε μουσουλμανικό τέμενος μέχρι την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912. Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου η Αχειροποίητος στέγασε οικογένειες προσφύγων. Ο ναός αποδόθηκε εκ νέου στη χριστιανική λατρεία το 1930. Τον εσωτερικό χώρο κοσμούν τοιχογραφίες...