Phu Van Lau — Attraction in Hue City

Phu Văn Lâu là một tòa lầu nằm trên trục chính của Hoàng thành Huế. Từ Kỳ đài nhìn ra sông Hương có hai công trình kiến trúc tô điểm cho bộ mặt của Kinh thành Huế. Một trong hai công trình ấy là Phu Văn Lâu (phu: trưng bày, văn: văn thư, lâu: lầu) - Cái lầu trưng bày văn thư của triều đình. Phu Văn Lâu được xây dựng vào năm 1819 dưới thời vua Gia Long, dùng làm nơi niêm yết những chỉ dụ quan trọng của nhà vua và triều đình, hoặc kết quả các kỳ thi do triều đình tổ chức. Năm 1829, vua Minh Mạng dùng nơi đây làm địa điểm tổ chức cuộc đấu giữa voi và hổ. Năm 1830, nhà vua này lại tổ chức cuộc vui chơi yến tiệc suốt 3 ngày để mừng sinh nhật của mình.

Phu Văn Lâu ở ngoài mặt Nam kinh thành, ngay trước Kỳ đài và Ngọ Môn. Vì vậy ca dao có câu:

Ngọ Môn năm cửa chín lầu, Kỳ đài ba bậc, Phu Văn Lâu trước thành. Đây là ngôi nhà hai tầng, quay mặt về hướng nam. Dưới thời vua Minh Mạng, triều đình cho dựng ở hai bên hai tấm bia đá khắc 4 chữ "khuynh cái hạ mã", nghĩa là ai đi qua đều phải cởi mũ và xuống ngựa. Từ năm 1821, sau khi truyền lô, danh sách các khoa danh tiến sĩ được đem niêm yết tại đây. Vì tính cách long trọng như vậy nên hai bên lầu có hai bia đá "khuynh cái hạ mã" nhắc nhở tất cả mọi người đi ngang qua Phu Văn Lâu phải "nghiêng nón xuống ngựa" để tỏ lòng kính cẩn.

Hai bên mặt trước Phu Văn Lâu có đặt hai khẩu súng thần công nhỏ bằng đồng hướng vào nhau. Phía trước mặt Phu Văn Lâu là một tiểu đình nằm kề bên sông Hương gọi là Nghinh Lương Ðình[1]. Ðây là nơi dùng để các vua tắm sông, hóng gió, ngắm cảnh.

Phu Văn Lâu tuy đã được tu bổ nhiều lần nhưng vẫn giữ nguyên cốt cách đặc trưng của kiến trúc thời Nguyễn.

Vào đầu thời Gia Long (1802-1819), đây chỉ là một toà nhà nhỏ có tên Bảng đình, dùng làm nơi công bố các chiếu thư, chỉ dụ của nhà vua hoặc các bảng thi Hội, thi Đình cho dân chúng. Năm 1819, Bảng đình được thay thế bằng một toà kiến trúc hai tầng mái với 16 cây cột, xung quanh không có vách, tạo nét thanh tú và độc đáo với tên gọi là Phu Văn Lâu. Phu Văn Lâu còn là nơi ban phát lịch hoặc các sinh hoạt vui chơi dành cho dân chúng do triều đình tổ chức...Thời Minh Mạng, nhà vua quy định sau khi các chiếu thư được tuyên đọc ở Ngọ Môn hoặc điện Thái Hoà sẽ được đặt trên long đình, có che lọng và quân lính theo hầu hai bên để đưa ra niêm yết tại Phu Văn Lâu. Các quan hàng tỉnh và hương lão phải đến quỳ lạy trước chiếu thư.

Năm 1829 đã từng có một cuộc đấu giữa voi và cọp trước lầu để cho vua Minh Mạng ra xem. Vào các dịp tứ tuần, ngũ tuần của Minh Mạng có nhiều cuộc vui khác được tổ chức ở đây. Về sau các vua Thiệu Trị, Tự Ðức cũng giữ cái lệ ấy nhân những ngày khánh thọ của mình. Vua Thiệu Trị xem sông Hương và lầu Phu Văn là một trong 20 cảnh đẹp ở chốn Thần Kinh. Năm 1843, Thiệu Trị cho dựng một nhà bia bên tay phải lầu để khắc bài thơ Hương Giang Hiểu Phiếm (buổi sớm bơi thuyền trên sông Hương). Bão năm Giáp Thìn (1904) thổi bay lầu Phu Văn, vua Thành Thái cho làm lại giống y như cũ.

Bến Phu Văn Lâu Năm 1916, Trần Cao Vân, Thái Phiên ngồi giả câu cá ở bến Phu Văn Lâu để bí mật gặp vua Duy Tân bàn việc khởi nghĩa. Chẳng may việc bất thành, vua Duy Tân bị quân Pháp bắt và bị đày ở đảo Réunion. Tương truyền mấy câu ca dưới đây có ý nhắc đến việc này: Chiều chiều trước bến Văn Lâu, Ai ngồi, ai câu, ai sầu, ai thảm? Ai thương, ai cảm, ai nhớ, ai trông? Thuyền ai thấp thoáng bên sông, Nghe câu mái đẩy, chạnh lòng nước...

🏛️ 1. Vị trí và vai trò

Vị trí: Nằm ngay trước Kỳ đài và Ngọ Môn, hướng ra sông Hương (phường Phú Hòa, TP. Huế) .

Là công trình nằm trong trục Điện Thái Hòa → Ngọ Môn → Kỳ Đài → Phu Văn Lâu → Nghênh Lương Đình → sông Hương → Ngự Bình .

🏗️ 2. Lịch sử và chức năng

Năm 1819, dưới thời vua Gia Long, Bảng đình cũ được nâng cấp thành tòa lầu 2 tầng, gọi là Phu Văn Lâu, dùng để niêm yết chiếu chỉ, chỉ dụ, kết quả kỳ thi Hội, Đình .

Năm 1829, vua Minh Mạng đã tổ chức cuộc đấu voi – hổ trước lầu, lễ sinh nhật 3 ngày vào 1830, và các lễ mừng khác .

Ngoài ra còn là nơi diễu hành quân lực bộ – kỵ binh, duyệt thủy quân trên sông Hương .

Dưới thời Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức còn duy trì truyền thống đọc chiếu thư tại đây – quan lại, bô lão đến quỳ lạy .

Công trình đã trải qua các đợt tu bổ (năm 1904 do bão làm hư, cắt nối lại; 1993–1995 là lần lớn gần nhất) .

🧱 3. Kiến trúc & trang trí

Hai tầng, 16 cột gỗ lim, mái kép lợp ngói hoàng lưu ly (màu vàng) .

Tầng trệt thông thoáng, có lan can cao ~65 cm, thường để trống khi không niêm yết .

Tầng trên có bốn mặt đều mở ván gỗ, mặt chính là cửa sổ vuông, hai bên là cửa sổ “âm‑dương”, lan can gỗ chạm trổ đẹp công phu .

Bia đá hai bên tòa khắc “傾蓋下馬” (Khuynh cái hạ mã): ai qua đây phải “nghiêng nón xuống ngựa” tỏ sự kính cẩn .

Trước lầu bố trí hai khẩu thần công nhỏ bằng đồng hướng vào nhau .

🌿 4. Giá trị văn hóa & du lịch

Biểu tượng văn hóa: dấu ấn phong cách cung đình Nguyễn, nơi ban chiếu thư quốc gia, niêm yết khoa bảng, tổ chức lễ nghi triều đình .

Kiến trúc nghệ thuật: hòa hợp giữa gỗ lim – mái ngói lưu ly – đề tài trang trí mỹ thuật tạo nên vẻ thanh thoát, cổ kính .

Được in trên tờ tiền polymer 50.000 ₫, là hình ảnh quen thuộc chứng nhận giá trị lịch sử và văn hóa .

Là điểm du lịch lý tưởng để ngắm sông Hương, chụp ảnh vào bình minh, hoàng hôn và đêm trăng bên di sản .

🗺️ 5. Thời gian & lưu ý tham quan

Thời gian phù hợp: Buổi sáng sớm, hoàng hôn hoặc chiều tối để tận hưởng không gian yên tĩnh, chụp cảnh thơ mộng.

Lịch sử tu bổ: Giữ nguyên hình dáng gỗ lim và ngói lưu ly truyền thống, các lần tu sửa không làm mất chất cổ .

Giá trị du lịch: Là phần không thể thiếu khi tham quan Cố đô Huế; đường đi thuận tiện như từ cầu Trường Tiền,...

Phu Văn Lâu nằm gần bờ Bắc sông Hương, tại dải đất chạy ngang qua trước mặt Kinh thành và ở ngay trên trục chính của quần thể kiến trúc cố đô Huế: Điện Thái Hòa - Ngọ Môn - Kỳ Đài - Phu Văn Lâu - Nghinh Lương Đình - Hương Giang - Ngự Bình.

Tòa lầu này dùng làm nơi niêm yết các văn bản mà triều đình nhà Nguyễn cần bố cáo cho thần dân được biết: những chiếu chỉ của nhà vua hay bảng kết quả các cuộc thi Hội, thi Đình. Ngoài ra, đây cũng là nơi triều đình tổ chức các cuộc lễ khánh hỷ mang tính quốc gia có sự hiện diện của nhà vua, triều thần và dân chúng.

Tại vị trí Phu Văn Lâu trước đây, triều đình (đầu thời Gia Long) đã cho xây một công trình kiến trúc tương đối nhỏ, mang tên Bảng Đình (Đình treo bảng). Đến năm 1819 cũng dưới thời Gia Long được thay thế bằng một tòa nhà hai tầng và đổi tên thành Phu Văn Lâu.

Năm 1843, vua Thiệu Trị cho dựng nhà bia bên tay phải lầu để khắc bài thơ “Hương Giang hiểu phiếm” (Buổi sớm bơi thuyền trên sông Hương).

Trong gần 190 năm tồn tại, Phu Văn Lâu được trùng tu khoảng 10 lần, lần sớm nhất vào năm 1905 (sau cơn bão năm Thìn, 1904, Phu Văn Lâu bị hư hỏng nặng), lần gần đây là vào năm 1994, 1995. Qua nhiều lần trùng tu nhưng về phương diện kết cấu kiến trúc không có gì thay đổi đáng kể.

Phu Văn Lâu là một tòa nhà lầu cao 11,67m, mái lợp ngói ống tráng men vàng (hoàng lưu ly), tòa nhà có 16 cột sơn màu đỏ sậm (4 cột chính xuyên suốt cả hai tầng, 12 cột quân), có hệ thống lan can bao xung quanh, không gian tầng dưới hoàn toàn để trống. Tầng hai, bốn mặt đều dựng đố bản, kiểu đồ lụa khung tranh, hai bên trổ cửa sổ tròn, lan can bên ngoài bằng gỗ, trên của sổ mặt tiền có treo hoành phi sơn son thếp vàng, trang trí dây lá cách điệu “lưỡng long triều nguyệt”. Trong lần tu sửa năm 1974, người ta đã thay thế một số kết cấu gỗ cột, kèo, xuyên bằng xi măng cốt thép.

Phu Văn Lâu là một tác phẩm tạo hình xinh đẹp của triều Nguyễn, một di sản đặc sắc trong quần thể kiến trúc Cố đô.

Nguồn:...