O‘tmishdagi voqealarni tarix sahifasiga muhrlagan saroy tarixchisi Xudoyberdi ibn Qo‘shmuhammad Xivaqiy o‘zining «Dili g‘aroyib» asarida: “Xevaq ko‘p marotaba vayron qilingan va qayta tiklangan Janobi oliylarining (Olloqulixon) rahmatli otasi va joylari jannatda bo‘lsin Abulg‘oziy Muhammad Rahimxon va uning ukasi Qutlug‘ Murod inoq tomonidan shahar obod qilindi, ularning sa’yi harakatlari bilan katta madrasa (Qutlug‘ Murod inoq madrasasi 1812 y) va katta gumbazli maqbara (Pahlavon Mahmud maqbarasi 1810-1825) barpo etildi»- deb yozadi.
O‘ymakor eshiklardagi yozuvlarga ko‘ra madrasa - maqbara 1804-1812 yillarda Xiva xoni Olloqulixonning amakisi Qo‘ng‘irot muzofotini hokimi, harbiy sarkarda Qutlug‘ Murod Inoq tomonidan qurilgan va bezatilgan. Madrasa ikki qavatli qilib qurilgan bo‘lib, uning 81 ta hujrasi va 24634 tanob vaqf eri bo‘lgan hamda ixchamgina darsxona va masjid, ichkarida maxsus quduq «tagi-zamin» (sardoba) bo‘lib shahar aholisi shu quduqdan suv ichishgan. Yangidan qurilgan shaharda ilk bor ikki qavatli madrasa qurayotgan xivalik ustalar albatta ma’lum nusxalardan o‘rnak olishga harakat qilganlar.
Madrasa qurishda ustalar ancha mukammal Buxorodagi Abdulazizxon madrasasi tuzilishini asos qilib olishgan. Me’morlar mablag‘ni tejash maqsadida madrasa tuzilishini ancha soddalashtirib, unda yozgi ayvonlarni, qanotlardagi ikki katta xonani qurmaganlar, ularning o‘rniga oddiy hujralarni qurishgan. Xivalik ustalar eski tarhga yangiliklar kiritib, hovlidagi peshtoqlarga bezak berishgan. Madrasaning sharqiy peshtoqining ichkarisiga yozgi masjid qurilgan bo‘lib, masjid yuqorisida ikkinchi qavat balandligida yog‘och boloxona bor. Yangilik elementlari ularning kompozitsiyasidan ko‘rinib turibdi, shimoliy va janubiy boloxona g‘arbiy va sharqiy boloxonaga nisbatan keng bo‘lib, ustalar shu yo‘l bilan hovlini ko‘rkam qilganlar. Bino Xivadagi oldingi asrlarda qurilgan qal’asimon madrasalardan farq qilib, fasadi ancha dabdabali ko‘rinishga ega. Bunday natijaga peshtoqning buxorocha shaklda besh qirrali ravoq va tokchalar bilan ishlanishi va turli bezaklarning ko‘pligi tufayli erishilgan. Ravoqlar atrofi rang-barang koshinlar bilan hoshiyalangan, xuddi shunday koshinlar bilan madrasa guldastalari qoplangan bo‘lib, peshtoq ichkarisidagi ganchkorlik san’ati namunalari unga husn bag‘ishlab turibdi. Bularning hammasi bino manzarasini bir oz o‘zgartirgan bo‘lsa-da, tuynuk-darchalar, bosh fasad ikki qanotini chegaralab turgan bo‘ydor qubbali guldastalar birgalikda binoga istehkom ko‘rinishini beradi. Yangi tarh asosida ustalar tashqi fasadlarni ishlashda biror yangilik kiritishga intilishgan bo‘lsa, bunday holni ichkarida sezmaymiz.
Hatto masjid va darsxona nihoyatda sodda va hech qanday bezaksiz ishlangan, oddiy bezak namunalarini miyonsaroy gumbazida va yozgi masjidning gumbazida uchratamiz. Madrasa darvozasi va ichkaridagi masjid hamda darsxonaning o‘ymakor eshiklari diqqatga sazovordir. Har bir eshik nafis yog‘och o‘ymakorlikning ajoyib namunasidir. Madrasaning boshqa xonalari deyarli bir xil ko‘rinishdagi to‘g‘ri to‘rtburchak sahni bo‘lgan gumbazli hujralardan iborat. Hujra, eshik yuqorisidagi panjara darcha orqali yoritiladi. Hujralarda yana tokcha va supa bor bo‘lib, ba’zi hujralar ichiga yarim doira shaklida yog‘ochdan ikkinchi qavat qilingan.
Rivoyatlarga qaraganda, Qutlug‘ Murod Inoq o‘limidan so‘ng uni o‘zi qurdirgan madrasa poyiga ko‘mishlarini vasiyat qilgan. Shu davr qonun-qoidalariga binoan shahar tashqarisidan shahar ichkarisiga o‘lik olib kirilishi ta’qiqlangan. Lekin buni ham ilojini qilishgan. Madrasa qarshisida qal’a devori yiqitilgan, natijada madrasa oldi ochilib, o‘lik shu yo‘lak orqali olib kiritilib madrasa darvozasi ostiga dafn qilingan va qal’a devori qayta ta’mirlangan. Lekin ayrim taxminlarga ko‘ra jasad madrasa oldidagi maydonning chap tomonidagi go‘rxonaga qo‘yilgan bo‘lishi ham mumkin, chunki el o‘rtasida:-“Sulton suyagini ho‘rlamas”...
Read moreЗапечатлевший события прошлого в исторических страницах дворцовый историк Худайберди ибн Кошмухаммед Хиваки в своём произведении под названием “Дили гаройиб” (“Сердца удивлённых”), пишет- “Хевак много раз разрушался и снова восстанавливался. Покойным отцом их величества (Аллақулихана), да упокоится их душа в раю, Абулгази Мухаммед Рахимханом и его младшим братом Кутлуг Мурад инаком город был благоустроен, их стараниями было построено большое медресе (Кутлуг Мурад инак, 1812 г.) и мавзолей с большим куполом (мавзолей Пахлавана Махмуда, 1810 – 1825 г.г.)”.
По надписям на резных дверях – медресе было построено в 1804–1812 годах дядей хана Хивы Аллакулихана правителем области (музофот) Кунград, военным полководцем Кутлуг Мурад инаком. Медресе выстроено в два этажа, в нём имеется 81 худжра для студентов, удобная дарсхана и мечеть, во дворе медресе расположено подземное сооружение в виде сардабы (водохранилища), по местному называемое “тейи замин”(подземное водохранилище). Основная часть населения города (Ичан-калы) в прошлом брало воду для питья из этого подземного водохранилища. Для медресе в качестве вакуфного пожалования было выделено 24634 танапов земли. Разумеется, хивинские мастера впервые в отстроенном городе строившие двухэтажное медресе, старались взять в качестве примера уже известные им образцы. За основу такого образца они взяли довольно сложное по своей структуре строение медресе...
Read moreThis is a student study quarters/rooms, you can go in and visit some of the rooms. The complex is near the Pvlon gate.
At night, right outside is a good restaurant that have table near the entrance. Very cool place to dine at....
Read more