Đền Bà Kiệu — Attraction in Hà Nội

Ôi, đi mãi Hà Nội, đến hôm đăng bài này tôi mới được vào Đền Bà Kiệu. Ngôi đền thiêng tọa lạc giữa lòng Hà Nội, nơi văn hóa thờ Mẫu của người Việt, do người Việt hình thành - Thể hiện sự hiếu thuận với mẹ Nhân và các Bà. Đền Bà Kiệu, tên chữ là Thiên Tiên Điện hoặc Huyền Chân Từ, là một trong những ngôi đền thờ Mẫu đầu tiên và nổi tiếng nhất tại Hà Nội, được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa Quốc gia. Có một số lý giải phổ biến về nguồn gốc của tên gọi này, tuy nhiên, hầu hết đều liên quan đến các vị nữ thần được thờ tại đền: Xuất phát từ việc thờ "Các Bà" Đền thờ Nữ thần: Lý do trực tiếp và phổ biến nhất là ngôi đền thờ phụng các vị nữ thần quan trọng trong tín ngưỡng dân gian, đặc biệt là Mẫu Liễu Hạnh (một trong Tứ bất tử của Việt Nam), cùng với hai thị nữ/tiên nữ của Bà là Quỳnh Hoa và Quế Hoa. "Bà" là Nữ thần: Trong văn hóa Việt Nam, danh xưng "Bà" được dùng để gọi các nữ thần linh thiêng (như Bà Chúa Xứ, Bà Thiên Hậu, Bà Chúa Thượng Ngàn...). Việc đền thờ nhiều vị nữ thần có địa vị cao quý đã khiến người dân gọi tắt là "Đền Bà". Giả thuyết về "Kiệu" Phần "Kiệu" trong tên gọi lại có nhiều cách giải thích dân gian: Do Kiệu rước Mẫu: Một số ý kiến cho rằng cái tên "Bà Kiệu" gắn liền với kiệu rước tượng Bà trong các dịp lễ hội. Chiếc kiệu được đặt tại đền để chuẩn bị cho việc rước Mẫu trong các nghi lễ trang trọng. Âm đọc chệch: Có ý kiến cho rằng tên gọi này có thể là sự biến âm, gọi chệch từ một cái tên hay địa danh cũ nào đó liên quan đến đền hoặc khu vực xung quanh. Một số thông tin thêm về Đền như sau: Vị trí đắc địa và lịch sử đặc biệt Vị trí: Đền tọa lạc tại số 59 phố Đinh Tiên Hoàng, ngay ven bờ phía Đông của Hồ Hoàn Kiếm (Hồ Gươm), đối diện với Bưu điện Hà Nội và nằm chếch cửa đền Ngọc Sơn. Vị trí này được xem là "đất thiêng" của Thủ đô. Lịch sử: Đền được xây dựng vào thời Lê Trung Hưng (niên hiệu Vĩnh Tộ, khoảng năm 1619–1628). Trải qua nhiều lần trùng tu và mở rộng, đền đã chứng kiến nhiều biến cố lịch sử. Đặc điểm độc đáo: Điều đặc biệt nhất là kiến trúc ngôi đền bị chia cắt làm đôi bởi con đường Đinh Tiên Hoàng. Cổng Tam quan nằm riêng lẻ ở phía ven hồ, còn khu Đền chính (Đại bái, Phương đình và Hậu cung) lại nằm ở bên kia đường, tạo nên một hình ảnh độc đáo và gợi nhiều suy ngẫm về sự thay đổi của Thăng Long xưa. Tín ngưỡng thờ Mẫu Đền Bà Kiệu là nơi thờ cúng tín ngưỡng thờ Mẫu Tam Phủ của người Việt, một Di sản văn hóa phi vật thể đã được UNESCO công nhận. Thần được thờ chính: Đền thờ ba vị nữ thần quan trọng, trong đó nổi bật nhất là Thánh Mẫu Liễu Hạnh (hay Liễu Hạnh Công chúa), một trong Tứ bất tử của tín ngưỡng dân gian Việt Nam. Các vị thần khác: Đền còn thờ Đệ nhị Ngọc nữ Quỳnh Hoa và Đệ tam Ngọc nữ Quế Hoa (hai tiên nữ hầu cận của Mẫu Liễu Hạnh). Ngoài ra, Hậu cung còn thờ Tam Tòa Thánh Mẫu (Mẫu Thiên, Mẫu Địa, Mẫu Thủy) cùng các vị nam thần phổ biến trong đền Mẫu như Ngọc Hoàng và Ngũ vị tôn ông. Kiến trúc nghệ thuật Kiến trúc: Đền Bà Kiệu mang phong cách kiến trúc thời nhà Nguyễn, với bố cục chính theo hình chữ Công. Tam quan: Cổng Tam quan được xây bằng gạch theo kiểu tường hồi bít đốc với ba lối đi, mái lợp ngói ta. Khu chính: Gồm Đại bái (nhà tiền tế), Phương đình (nhà vuông) và Hậu cung. Các cấu kiện kiến trúc như cột gỗ lim, bộ khung rường đều được chạm trổ tinh xảo, thể hiện phong cách nghệ thuật cổ kính, trang nghiêm. Cổ vật: Trong đền còn lưu giữ nhiều cổ vật quý giá như hương án, cửa võng, khám thờ và các sắc phong của các...

Đền Bà Kiệu là một địa điểm tâm linh đặc biệt gắn với tín ngưỡng thờ mẫu của người dân Thủ đô. Bên cạnh đó, nơi đây còn nổi tiếng với kiến trúc cổ kính độc đáo, mang trong mình giá trị đặc biệt về lịch sử và văn hóa của dân tộc. Đền Bà Kiệu nằm tại số 59 phố Đinh Tiên Hoàng (phường Lý Thái Tổ, quận Hoàn Kiếm, Hà Nội). Nơi đây được xem là đất thiêng của Thủ đô, bởi trước mặt là hồ Gươm với tháp Rùa, đền Ngọc Sơn, ngay gần đó có quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục. Ghé thăm đền, du khách còn có thể tiện đường khám phá nhiều địa điểm vui chơi ở trung tâm Hà Nội. Đền Bà Kiệu còn được gọi là Thiên Tiên Điện hay Huyền Chân Từ, là một trong những ngôi đền thờ Mẫu đầu tiên của Việt Nam. Đền được xây dựng từ đầu thế kỷ 17, vào niên hiệu Vĩnh Tộ (1619 - 1628). Khi mới xây dựng, khu vực này chỉ có đền chính. Sau đó mới có thêm cổng Tam Quan vào cuối niên hiệu Cảnh Hưng (1740 - 1786) và quả chuông đồng năm năm Cảnh Thịnh thứ 8, thời Tây Sơn (1800). Trải qua nhiều lần trùng tu, kiến trúc hiện tại của ngôi đền chủ yếu là dấu tích từ lần cải tạo lớn vào năm 1864 (tức năm Tự Đức 17). Tuy nhiên đến năm 1891, người Pháp quyết định lấy đất làm đường xe điện nên dỡ bỏ sân trước và tòa tiền tế của đền Bà Kiệu. Thay vào đó là con đường quanh hồ Hoàn Kiếm với đoạn phố Đinh Tiên Hoàng chia tách khu đền chính. Không ai biết tại sao lại gọi là đền Bà Kiệu, chỉ chắc chắn một điều rằng nơi đây thờ các vị nữ thần bao gồm: Thánh Mẫu Liễu Hạnh và hai thị nữ Quỳnh Hoa - Quế Hoa. Về câu chuyện đền Bà Kiệu thờ ai, tích xưa kể rằng: Công chúa Liễu Hạnh vốn là con gái của Ngọc Hoàng, nhưng vì không may làm vỡ chén ngọc mà bị đày xuống trần gian. Khi hạ thế, nàng dạy dân chúng làm nông và xây dựng cuộc sống. Kết thúc thời gian đày ải, công chúa trở lại trời. Nhưng vì nhớ nhung trần gian mà nhiều lần nàng cùng các thị nữ đi xuống để tiếp tục giúp đỡ dân chúng. Nhờ những công lao to lớn của mình, công chúa Liễu Hạnh được tôn vinh là một vị thánh, được dân chúng nhớ ơn và lập đền thờ phụng. Trong đó, Mẫu Liễu chính là một trong “Tứ Bất Tử” và được coi là bậc "Mẫu Nghi Thiên hạ", thuộc hàng “Đệ nhất Thượng đẳng thần” trong tâm thức tín ngưỡng dân gian. Với lịch sử lâu đời và kiến trúc độc đáo, lại nằm ngay giữa trung tâm Thủ đô, đền Bà Kiệu trở thành điểm đến hấp dẫn, thu hút sự quan tâm của du khách muốn khám phá quận Hoàn Kiếm có gì chơi. Đền được chia thành 2 phần bởi con phố Đinh Tiên Hoàng, trong đó khu vực đền chính nằm ở góc phố Lò Sũ, còn cổng tam quan nằm phía ven hồ Gươm. Cổng tam quan của Đền Bà Kiệu nằm ở phía ven đường hồ Hoàn Kiếm, nhìn ra đền Ngọc Sơn. Nơi đây được xây dựng theo kiến trúc 3 cửa truyền thống, làm từ gạch kiểu tường hồi bít đốc, phía trên là mái lợp bằng ngói ta. Trước đây, du khách cần đi qua cổng tam quan để vào được khu thờ tự. Từ ngày làm đường xe điện, đền Bà Kiệu bị tách thành 2 nửa, ở giữa là con phố Đinh Tiên Hoàng (trước năm 1954 gọi là đại lộ...

Đạo Mẫu là một tín ngưỡng phổ biến ở Việt Nam. Theo các nhà nghiên cứu, đạo Mẫu thực chất là tôn giáo hỗn dung của tín ngưỡng dân gian, Phật giáo, Đạo giáo, Nho giáo... Đạo Mẫu hình thành và phát triển trong tiến trình lịch sử văn hóa Việt Nam, đó là việc tôn thờ các “nữ thần”. Mẫu có thể là những nhân vật huyền thoại như Mẫu Cửu Trùng (Mẹ Trời), mẫu Âu Cơ, mẫu Tam Đảo.

Ở Việt Nam dân gian đã đưa vào thế giới “mẹ” này cả những nhân vật có thực trong lịch sử dân tộc. Họ là những anh hùng, những danh nhân, những tổ nghề... có công với dân, với nước, được thờ phụng tôn vinh ví như: Bà Ỷ Lan (thời Lý), bà Bích Châu (thời Trần), bà Chúa dệt Thụ La... nói như vậy không có nghĩa là đạo Mẫu chỉ thờ các bà, các mẹ như mẫu Thoải, mẫu Thượng Ngàn, bà mẹ xứ sở (Tháp Bà Nha Trang) bà chúa Xứ (Châu Đốc - An Giang)... mà do tiếp nhận khá nhiều yếu tố dân gian và yếu tố ngoại lai nên các vị được thờ trong đạo Mẫu không cố định. Ngoài hàng các mẫu còn có đức vua cha, quan, ông hoàng, cô, cậu, quan Ngũ hổ, Phật bà Quan âm, Ngọc hoàng thượng đế, thậm chí cả Đức Thánh Trần, một vị tướng bằng xương bằng thịt đã có công lớn, ba lần đánh thắng giặc Nguyên - Mông xâm lược.

Ở Việt Nam từ thành thị cho đến thôn quê hầu như nơi nào cũng có đền thờ Mẫu (kể cả trong các chùa hầu hết đều có ban thờ Mẫu), trong bài viết này chúng tôi muốn nói tới một di tích thờ Mẫu rất đặc sắc ngay trung tâm Hà Nội, đó là đền Bà Kiệu thờ Thánh Mẫu Liễu Hạnh.

Cái tên đền Bà Kiệu chỉ là tên dân gian quen gọi (dù chưa biết xuất xứ từ đâu), xưa kia đền có tên là “Huyền Chân Địa” (Thiên Tiên Địa) đền là một di tích cổ nằm ở khu đất thiêng giữa trung tâm Thăng Long - Hà Nội, phía trước đền là cụm di tích Ngọc Sơn với tháp Rùa nơi gắn với huyền thoại vua Lê Thái Tổ trả gươm cho Rùa thần, phía trên của đền là quảng trường Đông Kinh Nghĩa Thục nơi diễn ra những sự kiện lịch sử gắn với giới nho sĩ trí thức yêu...